50146 medsadowa 9

dawka śmiertelna ok. 0,2 g), oksycyjanek rtęciowy: HgO Hg(CN)₂ oraz związki organiczne rtęci, w tym także moczopędne. Dawniej stosowano rtęć w leczeniu kiły.

Bardzo silne działanie grzybobójcze niektórych organicznych połączeń rtęci (np. związki metylortęciowe z kationem HgCH⁺3) doprowadziły do ich dużego rozpowszechnienia w rolnictwie, jako środek do bajcowania ziarna siewnego. Rtęć i jej połączenia są stosowane także w charakterze katalizatora w produkcji tworzyw sztucznych oraz w przemyśle chemicznym chloru i alkaliów. Zastosowanie rtęci, zwłaszcza w przemyśle i w rolnictwie, doprowadziło do skażenia naturalnego środowiska związkami tego pierwiastka.

W zatruciach ostrych nieorganicznymi połączeniami rtęci obserwuje się gwałtowne wymioty i biegunki (podbarwione Jop^ją) z bólami brzucha. Następuje uszkodzenie ne*ek („nerka sublimatowa”) i-białkomoczem, niekiedy z anurią. W błonie śluzowej żołądka i jelita cienkiego mogą być obserwowane zmiany nieżytowe lub martwicze, w jelicie grubym — owrzodzenia (w wyniku ponownego wydzielania się rtęci z krwiobiegu do światła okrężnicy lub esicy). W zatruciu podostrym rozwija się często zapalenie jamy ustnej (stomatitis mercurialis), mogące przebiegać z obrzękiem języka i nagłośni oraz dziąseł, na których pojawia się szara otoczka. W zali uctach4rrzewlekłych mogą pojawić sięubjawy zaburzeń ze strony ośrodkowego układu nerwowegoTTip. lękliwość, utrata pamięci.

Zatrucia ołowiem należą do częściej spotykanych^-żatfCnSaawodowych. Zatrucia pstre zdarzają się wyjątkowo. W dawnych czasach pewne znaczenie miał octan ołowiu, którego słodkawy smak ułatwiał skrytobójcze podanie w odpowiednich pokarmach. Obecnie istotne znaczenie w toksykologii środowiskowej ma ęzterojjtylek ołowiu, dodawany do benzyn—silnikowych w celu uzyskania ich łejiśżego spaiamaTwykorzystania energetycznego. Związki ołowiu zostają następnie wyrzucone z silnika do atmosfery wraz z gazami spalinowymi. W związku z tym w rejonach ożywionego ruchu komunikacyjnego, w sąsiedztwie szos i autostrad, wszelkie uprawy roślinne ulegają skażeniu ołowiem, przy czym obszar skażeń sięga do ok. 100 m od ciągu komunikacyjnego.

Ołów był znany już w starożytności; jako metal stosunkowo miękki i plastyczny był chętnie stosowany do sporządzania np. przewodów wodociągowych, różnych ozdób, a nawet naczyń. Tego rodzaju kontakty z ołowiem powodowały przewlekłe zatrucia.

Światowa produkcja ołowiu wynosi obecnie kilka milionów ton, z czego ok. 40% zużywa przemysł akumulatorowy. Inne zastosowania, oprócz wymienionych — to np. farby malarskie, zwłaszcza piękna biel ołowiana: 2PbC0₃ Pb(OH)₃, mima (Pb₃Ó₄), stosowana do wytwarzania powłok antykorozyjnych, śrut używany do broni myśliwskiej, czcionki drukarskie, emalie i polewy ceramiczne, sykatywy (suszki) do lakierów itd.

Związki ołowiu w zatruciach przewlekłych powodują niedokrwistość przez blokowanie systemów enzymatycznych, niezbędnych do syntezy hemoglobiny. Skutkiem tego jest zwiększone wydalanie z moczem kwasu S-aminolewulinowego oraz niektórych porfirynjkoproporfiryna HI), nie wykorzystanych do tej syntezy. Substraty te mogą być wskaźnikami narażenia na zatrucia ołowiem, podobnie jak zwiększenie tego pierwiastka we krwi i w moczu.

Innym obiektem toksycznego działania ołowiu jest ośrodkowy układ nerwowy. Skutkiem tego działania w skrajnym przypadku jest encefalopatia, do której dochodzi przez postępujące osłabienie sprawności umysłowej z towarzyszącymi zmianami w zachowaniu się oraz inne objawy z pogranicza psychopatologii.

Zatrucie ołowiem prowadzi także do uszkodzenia wątroby i nerek,^Stosunkowo wczesnym objawem zatrucia ołowiem jest szczególnie bolesna kołku-jelitowa, zlokalizowana zwłaszcza w obrębie jelitą grubego (spastyc/.no kurcze mięśni gładkich).

Wydalaniu z niucz<ain powyżej 0,1 mg ołowiu na litr iz kałem 1 mg dziennie oj .i/ jednoczesna zwiększenie stężenia we krwi (powyżej 70 pg/100 g) dowodni narażenia na działanie związków tego metalu.-Znacznie zwiększona zawarto# połączeń ołowiu w kale wskazuje na ich przyjęcie drogą doustną, gdyż połączenia te resorbują się tylko w małym stopniu (zwykle poniżej 10%) z przewodu pokarmowego. Znacznie wydajniejsza (do 50%) jesUta resorpcja u małych dzieci Niebezpieczne jest również wchłanianie związków ołowiu przez drogi oddechowi • w postaci subtelnego pyłu.

Związki kadmu należą do bardzo silnie toksycznych. Przyjmuje się, że nawet poniżej 0,1 g soli kadmu może być dawką śmiertelną. Związki kadmu stosuje się m.in. do wyrobu farb. Kadm metaliczny wchodzi w skład niektórych stopów. Ji-sl podstawowym składnikiem ogniw alkalicznych (kadmowo-niklo wych). W zatruć 1i1 ostrym występują typowe dla zatruć związkami metali ciężkich objawy ze strony przewodu pokarmowego —bóle brzucha, nudności, wymioty. Zatrucie przewlekłe jest związane z uszkodzeniem nerek oraz zaburzeniami gospodarki wapniowe| i rozwoju kości. Następuje bardzo bolesne kurczenie się kości, aż -dn nk. .'10% Pierwiastek ten blokuje wiele układów enzymatycznych, a zwłaszcza cynkoen zymy, z których wypiera cynk. Bierze się pod uwagę także kancerogenne działanie związków tego metalu.

T a 1 jest metalem, który odegrał w toksykologii istotną rolę. Stosowano go bowiem przez długi czas, zwłaszcza w postaci soli — siarczanu talawego — jako składnika trutek przeciwko gryzoniom. Spowodowało to znaczne rozpowszei li nienie tego toksycznego połączenia i dość liczne przypadki zatruć samobójczy! h, a nawet przestępczych. Dawka ok. 1 g soli talu jest śmiertelna dlą dorosłego. Trucizna ta działa iednakzWykle ze znacznym opóźnieniem. Zaburzenia żołąd kowo-jelitowe występują w początkowym okresie zatrucia, potem ujawniają su,-dolegliwości neurologiczne (ze strony nerwów czaszkowych i nerwów zaopalru jących kończyny) oraz zaburzenia psychiczne i następuje śmierć w stanie śpiączki W 2—TTygCdnie po spożyciu związków talu zaczynają obficie wypadać włosy mi całym ciele. Wypadanie włosów obserwuje się także w zatruciach przewlekłych, —oprócz ogólnego osłabienia, parestezji i bólów w dolnych kończynach, zaburzenia widzenia.

~"'Z'połączeń innych metali ciężkich na uwagę toksykologa zasługują:

Połączenia b a r u. zwłaszcza rozpuszczalne w wodzie i soku żołądkowym. Węglan baru(BaC0₃) był przez długi czas stosowany jaka trutka na szczury. Dawka -okrż⁵^ g rUwltą Amiprtplną Objawy zatrucia oprócz zabuwań-krążeniewy« I> odnoszą się początkowo do przewodu żołądkowo-jelitowego. W przypadku dłuż szego przebiegu zatrucia pojawia się postępujące porażenie mięśni,, poczynając od knrtrzyn_dolnych.

ZwiazkicTir omu są dość rozpowszechnione w przemyśle, technice, laborato riach chemicznych. Dawkę śmiertelną stanowi 1—2 g kwasu chromowego l ok 6—8 g dwuchromianu potasowego. Są to silne żrące trucizny, wywołujące o*ln> stany zapalne przewodu pokarmowego z wymiotami i biegunką, podbarwionymi krwią, a także uszkodzenie nerek. Pomarańczowa barwa tych związków chromu powoduje także zabarwienie jamy ustnej, gardła i żołądka (z nadżerkami). W przypadku działania redukującego chromiany przechodzą w niebieskawa zielone połączenia chromu trójwartościowego. W przypadkach narażenia zawodowego na działanie j>yłu chromianowego charakterystycznym objawem Jesl martwica i perforacja przegrody nosowej. Związki chromu działają kancero gennie.

Ze związków cynku należy wymienić fosforek cynku (Z^P.,), używany do trutek przeciw szkodliwym gryzoniom. Pod działaniem soku żołądkowego wy dzielą się z niego silnie toksyczny gazowy fosforowodór (PI I,).