51643 skanuj0011 (267)

ma tykę nietolerancji i rasizmu; w filmie tym wyraźnie pobr zmie wa j q echa problemów i konfliktów współczesnej Ameryki. Klasyczny dziś już film F. Zinnemana W samo południe (1952) jest natomiast najwyrazistszym przykładem wprowadzenia do prostej, skonwencjonalizowanej fabuły westernu elementów .społecznych i psychologicznych :— nasycenia westernu wielką metaforyką. »

Ten, na zasadzie rzutu oka, dokonany rys historii westernu, sygnalizujący jego ogólne tendencje, nie jest w stanie ogarnąć niezwykle bujnej i bogatej drogi rozwoju. Cokolwiek jednak powiedzieć można o inte-j lektualnym i psychologicznym pogłębieniu westernu, w swoich głównych gatunkowych wyznacznikach pozostał on nie zmieniony. Przyjrzyjmy im się.

Historycy filmu zwracają uwagę, że w zasadzie w westernie występuje siedem podstawowych tematów, które tylko w swej warstwie] anegdotycznej ulegają najróżniejszym modyfikacjom. Są to: walki osadni- _ ków z Indianami, budowa pierwszych kolei żelaznych, historie szeryfów, walki hodowców ze złodziejami bydła, konflikty drobnych farmerów z wielkimi posiadaczami ziemskimi, opowieści o cowboyach wyjętych spod prawa i opowieści o mścicielach. W ramach tych tematów dokonują się ] wszystkie wspomniane wyżej próby ich historycznego, społecznego, oby-J czaj owego czy psychologicznego pogłębienia. I jeśli w procesie tym dochodzi do pewnej demitołogizacji, to dotyczy ona głównie pewnycii faktów historycznych, czasem jednowymiarowości bohaterów. W warstwie sytuacyjnej i obyczajowej charakterystyczna dla westernu umow-1 ność — konwencjonalizm nadal obowiązuje.

Główne cechy poetyki gatunkowej westernu można zawrzeć w kilku punktach:

1.    historycznym czasem i miejscem akcji westernu jest burzliwy okres podboju, kolonizacji i .stopniowej "Stabilizacji zachodnich stanów Ameryki Północnej |s,tzw. Dzikięgo_,.Ząchodu,

2.    schemat kompozycyjny, zawierający silnie zarysowany konflikt dramatyczny, obejmuje zwycięską walkę sił reprezentujących „dobro"] z siłami reprezentującymi „zło”. (W omawianych „nadwesternach” nu stępuje czasem w imię prawdy historycznej, społecznej czy po prosili psychologicznej przełamanie tego układu). W schemat ten wprowadzano są często wątki uboczne, takie jak np. wątek miłosny,

3.    skonwencjonalizowanemu układowi kompozycyjnemu treści odpoJ wiada zmitologizowana postać głównego bohatera (szeryf, cowboy, trapei, farmer), obdarowana w zasadzie w niezmiernie szlachetne cechy, tak In jak odwaga, prawość, a także ogromna sprawność fizyczna. Jego prztw ciwnik lub zbiorowość wrogów posiada identyczne cechy poza, oczywiście, prawością. Fizyczna sprawność i odwaga bohatera szlachetnego musi bw jednak o jeden stopień wyższa, by mogła dokonać sprawiedliwego roi* rachunku (najczęściej na colty) z przeciwnikiem Cochą istotną jest typ

aktorstwa westernowego; u<I/,I<11 lak wrośniętych z konwencją tego gn t u tiku aktorów, Jak II Ki nulu, U. Taylor, G. Peck, K. Douglas, J. Stewart e.5y J. Wayne, jest tli niezwykle znamienny. (Zaangażowanie 11. Fundy po raz pierwszy w roli „czarnego charakteru” w filmie Zdarzyło się to na Dzikim Zachodzie wzbudziło protesty widzów, przyzwyczajonych właśnie do innej konwencji). Postaci głównej towarzyszą w westernie mniej lub bardziej schematyczne postacie uboczne (dzielna dziewczyna, Indianie, stary pijak — przyjaciel itp.). Charakterystyczna jest nikła w westernie rola kobiety, która stanowi jego swoisty ozdobnik, lecz niezwykle rzadko jest motorem zdarzeń, choć nowe westerny również sygnalizują pewne zmiany w tej konwencji. W ścisłym związku pozostaje tu uprawa powolnego nasycania westernu erotyzmem, którego klasyczny Jego model był w zasadzie pozbawiony,

< 4., stałymi elementami sensacyjności akcji są w westernie zbiorowe strzelaniny, szczególnie eksponowane i finalizujące akcję pojedynki dwu rewolwerowców (szlachelnegh, ‘ reprezentującego prawo i bandyty), pościgi konne, potyczki z Indianami itp.,

15. 'niezwykle istotną cechą poetyki westernu jest plenerowy charakter filmu, eksponujący walory przyrody, typowy pejzaż miasteczka Dzikiego Zachodu, posiadłości osadników czy wiosek indiańskich, czyli lin akcji filmu. '

Widzowie, przyzwyczajeni do tych konwencji, wszystkie ich naruszeniu, będące wyrazem poszukiwań oryginalności, przyjmują ze swoistym ^uskoczeniem. Obdarowani świadomością gatunku tym łatwiej jednak ^bsszyfrowują intencje twórców, znając „reguły gry” przyjmują też nowe. Wu|>omniany na początku rozważań psychologiczny i socjologiczny fenomen popularności westernu znajduje swe źródła w wielu czynnikach Hf tym zapewne w swoistej rekompensacie; może nawet potrzebie Unitu wielkiej przygody, silnych, twardych, prostolinijnych w swej moralności ludzi oraz szerokiego oddechu prerii i przyrody). Sądzić jednak Unlrży, że swoista prostota układów kompozycyjnych i konwencjonalność ■odków artystycznych, tak jak i prosta, nieskomplikowana moralność, którą niesie schematyczna często fabuła, potrzebna jest czasom i ich linhdom powracającym chętnie w na pewno zmitologizowany, lecz oddy-liuijący romantyzmem świat westernu. Ewolucja zachodząca w pewnym miiNtnym intelektualnie i artystycznie nurcie gatunku zwanego westernom świadczy o jego nieustającej żywotności i nie zakłóca jego klasycznego obrazu. Bardziej niepokoi natomiast żywioł okrucieństwa, sadyzmu py przesadnego erotyzmu, który powoli przenika do westernu, tak jak | ilu innych gatunków filmowych. Dawny zaś niepokój pedagogów o wy-Howuwczy walor klasycznego i ambitnego westernu, można, także H Świetle badań psychologów, n/nitć zn zbędny.