51854 skanuj0011 6

14 f Pwęnotyka mądiynarodomm

leoni świadczy o lym, te maicna stosunków międzynarodowych jest bardzo złożona. Przyjmując pewne uproszczenia. możemy podjąć próbę wypowiedzenia uę o ich nalur/e. Zmusza nas do lego chociażby podręcznikowy charakter książki.

Trzeba tu zastrzec, źe różnorodne kierunki i szkoły ujmują stosunki międzynarodowe niejednolicie, niemniej jednak pewien idealizm, który cechował okres i bezpośrednio po zakończeniu zimnej wojny, uległ znacznemu osłabieniu na rzecz realizmu Nic nastąpił koniec historii. Przeciwnie, w dużym tempie i w sposób doić spektakularny świat powrócił do historii’. Upoważnia to do stwierdzenia, tt ttmunki międzynarodowe to stosunki sił i interesów. Głównym aktorem jest tntb*uika polityczna, o której można powiedzieć - w ślad za Aronem - że jwł to feryiorialnic zorganizowana polityczna zbiorowość wyposażona w za-toby i rotum om/, motywowana określoną hi?lą Wśród lak rozumianych jed-noslek |>oliiyc/nych najczęściej spotykamy państwa, ale mogą to być również miasia-puńslwa. państwa federacyjne czy ścisłe sojusze polityczno-militarne i gospodarcze.

Każda jednostka polityczna (jak każdy inny organizm społeczny czy biolo-| głc/ny) chce przede wszystkim przetrwać, a następnie rozwijać się. Innymi słowy - dąży do bezpieczeństwa i rozwoju. Raymond Aron proponuje jeszcze jeden cci. a mianowicie chwałę⁴. Pojęcia blisko związane z chwałą to: prestiż, uznanie. szacunek. W przypadku jednostki politycznej ta propozycja jest oczywiście i do przyjęcia, aczkolw iek można się bez niej obejść. Syntetycznym wyrazem dążenia jednostki politycznej do przetrwania, rozwoju i chwały jest trwale dążenie do maksymalizacji swojej potęgi (siły. mocy. potencjału). Motywem naczelnym tego dążenia jest uzyskanie jak najkorzystniejszego stosunku sił.

Stosunki międzyludzkie są sferą realizacji potrzeb (interesów') jednostek zorganizowanych w mniejsze lub większe grupy społeczne. Są to więc postaci działania, gdyż ..stosunki istnieją tylko w postaci ludzkich działań mających określony sens"'. I.udzie osiągają swoje cele poprzez korzystanie ze swoich możliwości (materialnych i duchowych) w całokształcie stosunków społecznych. Można wstępnie powiedzieć, że stosunki międzyludzkie są to stosunki możliwości (sil. mocy) i interesów. Stosunki te mogą przyjmować trzy, i tylko trzy. formy, które na mocy konwencji terminologicznej - nazwiemy stosunkami (systemami) współpracy, walki i rywalizacji (patrz tablica I). Dobrze to widać na arenie między narodowej, ale rozważania pozostają w mocy także w odniesieniu do wszelkich innych stosunków społecznych. Można ogólnie ! powiedzieć, że współpraca służy budowaniu, a walka - niszczeniu („zgo-i da buduje, niezgoda rujnuje"), rywalizacja wreszcie - ustalaniu proporcji

’ Znb np. R. Ragui. Panrót hułoni i koniec marzeA. Kctx«, Pn/naA 20W.

*    IVn K Aron. /%**«>/1 mioti nanuhmi Ui-oruii. CA8. Wait/awa IWM, • 100- I0r» IN* wypowiedi Napoleona. „I lancu/i pożądają chwały. M>pokoł«nia Uh pnMopM* ni* rozumie-m iwMmiaM zupełnie wotnofel" {Napołeon i. Makom)', PIW, Wanaawt ItHi W)

* M Wetul, (Aapoirie I ąwIwmliaiH /<»<* iotfolaęM    N«u

ton PWN, Ww arowa 2001, a N

(regulowaniu)^{1 2 3}. Budowanie opiera się na prawdzie, niszczenie - na oszustwie⁴, regulowanie - na obłudzie (dwulicowości).

Współpraca (jako gru o sumie dodatniej) oznacza, że wszystkie strony biorące w niej udział odnoszą korzyść. W zależności od dziedziny współpracy korzyści mogą mieć charakter materialny (wyrażony np. w- pieniądzu) łub niematerialny (wyrażony w wartościach duchowych). Nąjbardziej wyrazistym przykładem współpracy jest rynek; najbardziej rozwiniętą teorią współpracy - szeroko rozumiana ekonomia (można ją nazwać ekonomią współpracy lub wprost ekonomią cywilną)*. Tendencją wolnego rynku jest wyrównywanie rozkładu energii w czasie i przestrzeni - jest to kierunek przeciwny polaryzacji. Brak polaryzacji jest tendencją asymptotyczną rynku - im bardziej jest on wolny, tym bliższy temu ideałowi.

W'ulku (jako gra o sumie ujemnej) oznacza, żc wszystkie strony biorące w niej udział ponoszą straty. Tak rozumianą walkę można prowadzić w różnych dziedzinach. Czystym przykładem walki jest walka zbrojna, a jej teorią - sztuka wojennu (możnu ją nazwać ekonomią walki lub po prostu ekonomią militarną), W walce główną kategorią strat są straty ludzkie. Obok tego mogą występować straty w majątku, terytorium, strefach wpływów, prestiżu, wizerunku ilp. Logika walki prowadzi do jednobiegunowości (do zwycięstwa silniejszego).

Tablica 1.1. Trzy systemy działania (trzy formy stosunków międzyludzkich)

WSPÓŁPRACA	WAŁKA	RYWALIZACJA
1 Tcooa współpracy	Teoria walki	Teoria regulacji
! Ekonomia	Sztuka wojenna	1 Nauka polityki
• Logika współpracy	Logika walki	| Logika rywalizacji
i Gra o sumie dodatniej	Gra o sumie ujemnej	j Gra o sumie zerowej

/K-Jło opmo«nc

Rywalizacja (jako gra o sumie zerowej) oznacza, że zysk jednej strony jcsl stratą drugiej strony o identycznej wielkości. Na arenie międzynarodowej jcsl to rywalizacja o potęgę - potęga światowa jest zawsze równa 100%, natomiast ud/inl |x»szczegółnych jednostek politycznych ciągle się zmienia. Rywalizacja jest z tego punktu widzenia działalnością regulacyjną, która polega na ustalaniu proporcji między współpracą a w alką (tj. na zmianie nonn sterujących). Osią tej rywalizacji są stosunki siŁ Teorią rywalizacji jest teoria polityki. Logika rywalizacji prowadzi

1

A Bogdanem: „Obiektywnie nttz biorąc. kiMa działalność ludzka organizuje lub dezor-H-im/wjc" (cyt. za: T. PszCZOłowtkl, Mota etnyklopcJto prakseologii l teorii nryanluwji, OMoli-

2

ncum, Wrocław 1978, s. 143).

3

' h/y niszczeniu *ą walne wa/elkte faU/ywe argumenty, przy budowaniu - Żadną miarą. Ca nicJnI prawdziwe, nic nW fbudąw'* (3 W «iiwthc, Aforyzmy, PIW. Wm««awa 1984. a. V6).

4

* „Pr/nic wszystkim. ptatpodwl* tynkowa opiera aię na handlu i wymianie I nic nie nuiZe mM hardziej charakteru wifMpnty” (l II Mockwett. ir. JaJdołf powalała dU współpracy, a w tyw ałi/acp", (w )/^tldM jwkHOiW* drwili"; czWr /*»/*•/** ih-bemtu a popadane I po-hhy r |MyM I ihrraino KuMWWglitMU, I ♦*•**•«• jfM. I !•*)