54749 SDC11021

Ćwiczenie 12

1. Tekst:

Zogr.Mt.Wl:(2) ffi. &1UT6 XOU/T€UIH. MOWeiilH M1 HUJTHCTHTH.(9) HBO A%T> 4K1 CCMbnOAl BMAUKOW.. MMU nOA^ COBOIM BOMNTjI. H (TUM CGMOl/ HAH. | HAGTTj

li ApoyroyMoy npMAH- H npMAGrb. Zogr.Mt.Vl; (31) MbTo -feM-b am MbTO riHGMi AH MHMb OAEJKAeWb CA.(33) HUJTt.T€ fiptAAC UpĆTBHt BMWfe. Zogr. J. XI: (11) AA?Api

Apoyrt NAuib oycine. K mam aa bt^bon/jkam |-H

2.    Podać tematy supletywne czasownika posiłkowego byli i scharakteryzować • foltny tworzone od tych tematów; odmienić ten czasownik przez osoby i liczby

w różnych czasach i trybach; utworzyć formy imienne (słowno-imienne): inf. sup.J participia; przy tych ostatnich podać wyjściowe formy, tj. N i G sg.; zwrócić uwagd na zjawiska fonetyczne w różnych formach.

3.    Podać supletywne tematy czasownika iti i supletywne formy od tych tematów utworzone; odmienić ten czasownik w różnych czasach i trybach; przypomnieć zjawiska fonetyczne występujące w formach czasownika; z czasownikiem iti porównać czasownik jayati, jadą, jadeii.

4.    Podać cechy czasownika yotlti |j yitlti, jego odmianę i zmiany fonetyczne zachodzące w różnych formach tego czasownika.

5.    Podać cechy czasownika iskati, jego odmianę i możliwe zmiany fonetyczne.

6.    Podać cechy czasownika imlti oraz jego odmianę polegającą na dwóch różnych tematach.

7.    Wskazać na cechy nieregularności czasowników: dlti, stpati, dovbleti, metati, cidlti-, podać charakterystyczne formy tych czasowników oraz zmiany fonetyczne w odnośnych formach.

Uwaga: za punkt wyjścia wymienionych wyżej cząstkowych ćwiczeń mogą posłużyć formy występujące w tekście; są to, w kolejności idąc od początku do końca, formy: yolteli, jesmb, imy, idi, ideti, pridi, prideti, odeidemi są, iśtlte ( = iState), usbpe, idą. .Można też wrócić do tekstów już poprzednio objaśnianych, np. w ćwiczeniach 7-11, lub znaleźć inny jeszcze fragment w tekstach dodanych (zob. s. 168 i n.).

8.    Wyszukać w podanym wyżej tekście lub w innych tekstach części mowy nieodmienne: przysłówki, przyimki, spójniki i partykuły. Za punkt wyjścia można wziąć z tekstu ćwiczenia następujące wyrazy: aite, ibo, podh soboją, podi vladykoją, i, li, prlide, ni, da.

9.    Określić funkcję składniową niektórych połączeń wyi azowych w zdaniu pojedynczym i w zdaniu złożonym.

KONWERSATORIUM XIII § 28. Altemacje wokaliczne a. Apolonia

Stare altemacje wokaliczne (oboczności samogłoskowe), przede wszystkim rdzenne, sięgające doby jeszcze pie. przyjęto w nauce nazywać a p o f o n i ą (por. fr. apo-

110

photiie, niem. Ablaut — przegłos). Oboczności apofoniczne przeszły swoją ewolucję w języku ps. i dały w jej wyniku stan nieco zmieniony w stosunku do pie., co nam reprezentuje w dużej mierze język scs. W ciągu dalszego rozwoju poszczególne języki słowiańskie przeprowadziły w tym zakresie sobie właściwe zmiany, a nadto wytworzyły altemacje nowsze.

Apofonia mogła być dwojaka: 1) jakościowa, kiedy wymieniały się dwie różne pod względem barwy (jakości) samogłoski, np. e : o, por. ręką 'mówię' : roki rtermin, czas umowny’ itp.; 2) ilościowa (iloczasowa), polegająca na wymianie samogłosek różniących się iloczasem, tzn. krótkiej z długą, np. I : e, co z kolei mogło pociągnąć pewne zmiany jakościowe na gruncie ps. i scs., np. ręką : rl%i < *reksi I 'powiedziałem' itp. Niekiedy mogło dojść w obocznych formach do silnego skrócenia, a nawet do całkowitej redukcji (do zaniku) samogłoski, czyli do tzw. zera dźwięku.

Apofonię należy zawsze rozpatrywać na tle budowy morfologicznej i funkcji znaczeniowej wyrazów. I tak, samogłoska e, występująca w formach czasownika, wymienia się często z samogłoską o w rzeczownikach odczasownikowych (nazwach czynności, stanu, działacza), por. ręką : roki, proroki. Kiedy indziej samogłoska krótka, np. e, o, jest wykładnikiem czynności jednokrotnej lub trwalej (ciągłej) i czasu teraźniejszego, natomiast samogłoska długa e ( = scs. I), 6 (= scs. a) cechuje czynność iteratywną (częstotliwą) i czas przeszły, tzw. aoryst, np. ręką : nerlkają 'narzekam', ręką : rl%i < *reksi, bodą 'bodę, kłuję’ : badają 'nakłuwam', por. poi. badam-, bo-dą : hast < *bódsi 'zbodłem, ukłułem’ itp.

Po tych ogólnych uwagach zbierzemy ważniejsze szeregi apofoniczne w języku scs. i ps.

1)    e : o — najtypowsza i najczęstsza alternacja, np. ręką, reki < *rekti : rokt, proroki; grebą, greti g "grebti : grobi; vedą, vesti < *vedti : coidą < *vodją, roditi, vojevoda; teką, telti < *tekti : tolą, toliti, toki, potoki; nesę, nesti : noSą, nositi; berą : nbori itp.

2)    | : Ę < i : e, np. ręką : riyi, prlrlkają 'sprzeciwiam się’, nasikają 'narzekam’ itp.

3)    e : i e : i, e : a, np. ręką : rici, berą : bbrati itp.

4)    e : i — poprzez ogniwo e : s i i < e : i: i, np. ręką : naricają 'nazywam’, por. ręką : rici : naricają.

5)    e : a, np. grebą, greti : grabią < "grabją, grabili.

6)    | : o — tylko w wypadku słowa posiłkowego (j]esmi, (j)esi itd. : sąti (3. pl.), sy, sąSta itd. (part. praes. act.).

7)    l: a < e : a, np. llzą : llsti < *llzti: lazą, laziti; slźdą < *sldją, sldźti: saźdą < < |sadją, saditi, por. poi. leźć : łazić, siedzieć : sadzać, sadzić itp.

8)    o : a < ó : 5, np. bodą, bosfi < * bodli : badają, badati, bosi < "badsi < *bóds-(aor. sygm. I), por. poi. bóić, bodą : badać, badam z odpowiednim zróżnicowaniem semantycznym.

9) o : I < | : C, np. gonili, gońą, gonją : gmati, por. źeną : gońą\ yoilą < *yotją, X0tlti : yititi, por. poi. chcą, chcieć, stpol. chocą, chocieć, ros. choću, chotet.

10)    ov: iv, iv : yv, y : iv, iv : ov, np. zovą : zwali : iter. nazycati, napytają; ryli : rwą 'ryję’; kryli, kryją : prikrweni 'przykryty’ (part. praet. pass.) : kroci 'dach’.

Ul