47487 IMG92

Mkl,    si(! (tal W. iwhji Hfk I

**»N«»■ Ulli" *l>

xv|i;Atei*WK 1BAM

ło Kopotiilu. t fińmit) lącwnych i    nswisUmi. jak Oalilcusti Newton    i.

FnVi>Vi HU pncd !■ ■ W    !!' !!%,

mu i Kita oiriiKwntj, widniej mim P>J'S tiiu ni litą itl* gretWch. kttmjikich i

Newtona 11643*17271 i innych, wsnółczcsnych mu uczonych.

pisów naukowych i następujących po nich od XV wieku publikacji drukowanyl^Jt] zachowanie i przekazywanie tego typu wiedzy. Rewolucja naukowa polegała inju % nvmi na pr/cjściu od publikowania kompendiów wszelakiego rodzaju wiedzy, (y^ 'ii.j dla Renesansu, do praktyki opartej na badaniu, odkrywaniu i tworzeniu nowej J;^h loet Leydcsdorff opisał tę zmianę jako przejście od normatywnego systemu wieJ/ty systemu opartego na racjonalnych przesłankach, w którym „możliwe jest dochoij" H prawdy, przez co jej poszukiwanie może funkcjonować jako kod stanowiący pod_S| ⁽ komunikacji" |Lcydcsdorff200IJ. W efekcie nauka ze społecznego punktu widzęni_aN stała zbudowana jako dyskursywny system racjonalnych założeń. Oświeceniowy p_ro ^?0i badawczy kładł główny nacisk na poznawanie natury i sposobu funkcjonowania św tata Podstawą poznania i rozumienia świata materialnego miała być metoda empi^‘ na, doskonale spełniająca swoją rolę w naukach ścisłych. Nie podlega dyskusji, że opj| zmiany miały olbrzymie znaczenie dla funkcjonowania ówczesnego społeczeństwa "1 tylko nauki. W takim sensie nazywanie ich „rewolucyjnymi" jest usprawiedliwione J* oznacza to jednak, że był to proces szybki czy gwałtowny, jak przywykliśmy Łj_c. ^I(1 rewolucjach. Trwał on prawie dwieście lat, rozpoczynając się odkiyciami Mikołaja R J pcmika (1473-1543) w XVI w.⁴, i swoją kulminację osiągnął on dzięki pracom 1^

Od XVII wieku przyjęło się myśleć o nauce jako o „otwartym" systemie komunikacyj. nym, opartym na możliwie szerokiej wymianie idei, hipotez i osiągnięć, pozwalający^ na ich nieograniczoną analizę, krytykę i debatę. Pociąga lo za sobą potrzebę wytworzeni mechanizmu zapewniającego swobodne tworzenie i wymianę idei i powszechną dostęp, nosc wyników badań naukowych bez względu na miejsce i czas. Za taki mechanizm trzeba uważać zorganizowany system komunikacji naukowej, realizujący określone funkcje (np dystrybucję, zapewnienie dostępu, archiwizację) oraz działający jako system społeczny w takim sensie, żc kłoś, kto jest wykluczony z systemu komunikacji, nie może funkcjono. wać jako członek społeczności naukowej.

Tw orzenie takiego systemu rozpoczęło się jeszcze przed początkiem rewolucji nauko, wej, wraz z powstawaniem pierwszych uniwersytetów. Stanowiły one element systemu komunikacji posiadający wiele charakterystycznych cech współczesnego systemu nauki. Uniwersytety funkcjonowały jako miejsca wymiany informacji, zarówno istniejącej w formie słownej, jak i piśmiennej. Brały one także udział w społecznym umiejscowieniu nauki dzięki częstym wymianom personalnym pomiędzy uczelniami a społeczeństwami, w który ch one działały. W odróżnieniu od wcześniejszych, klasztornych ośrodków nauki, cechowały się one interdyscyplinarnością, charakterystyczną także dla czasów rewolucji naukowej; została ona zniszczona dopiero przez XIX i XX-wicczną specjalizację w badaniach naukowych.

Technologia druku jest jednym z pierwszych przykładów technologii informacyjnej i komunikacyjnej. I pewnością miała ona wieloraki wpływ na rozwój nauki, Przed wynalezieniem ruchomej czcionki, naukowe księgi rękopiśmienne, przeznaczone do roz-

¹0 rcwołucyjnoici zmian w muce w XVII w, doić s/)bko /dawano sobie sprawę; jako pierwszy mówił o nich w ten sposób Jędrzej Śniadecki w 1711 r {Ratojcwsli 1993, s, 9IJ.

¹ Dr mlotmk< orkhim cothlim jak wiadomo opublikowane zostało w roku imierci astronoma, w Norymberdze, powodując przewrót w nauce i ówczesnym Światopoglądzie.

pows/cchnioniii wiedzy, były tworzone pmi specjalnych pracowników im podstawie egzemplarzy zatwierdzonych przez uniwersytet, Po wynalezieniu druku la praktyka nie uległa od razu zmianie (Vickery 2000, s 60), Na początku druk funkcjonował jako rodzaj mcclinni/acji rękopiśmicnnictwu Z jednej więc strony ilościowo produkcja gwałtownie wzrosła, z. drugiej wiś zasady i funkcja komunikacyjna dzieł drukowanych nic zmieniła się bardzo w stosunku do manuskryptów,

Wpływ druku na środowisko akademickie był początkowo bardziej ilościowy niż jakościowy, powodując raczej konserwację stanu istniejącego niż innowacyjność*, W takim sensie mówienie o „rewolucji Gutenberga" wydaje się nie do końca usprawiedliwione, przynajmniej w odniesieniu do komunikacji naukowej. Oprócz stworzenia szerszego grona odbiorców efektów działalności naukowej, druk nie spowodował natychmiastowego powstania nowego typu działalności. Takie zmiany wymagały znacznie więcej czasu Nic można oczywiście zaprzeczyć, że w dłuższej perspektywie druk (wraz z innymi czynnikami, na przykład odejściem od łaciny na rzecz języków narodowych) doprowadził do poważnych zmian, zapoczątkowujących rewolucję naukową. Brak natychmiastowego efektu innowacyjności i „rcwolucyjności" druku tłumaczony jest przez Johna Mackcn/ic Owena tym, że ważną funkcją druku nie było ułatwianie rozpowszechniania wyników badań, lecz organizacja dostępu do źródeł na wczesnym etapie pracy badawczej (głównie gromadzenie literatury) (Owen 2007, s, 33], Biorąc pod uwagę czas niezbędny do stworzenia poważnego zasobu danych w formie drukowanej, łatwiej jest zrozumieć, że „rewolucja" druku w nauce była stosunkowo powolnym procesem.

Sytuacja w zakresie współczesnej digitalizacji jest w pewnym zakresie podobna do druku w opisanym wczesnym stadium rozwoju tej technologii. Cyfryzacja i digitalizacja powodują wzrost liczby publikacji i tempa rozpowszechniania rezultatów badan, a także dają zwiększone możliwości interakcji (podobnie jak druk w początkowym okresie) Następuje masowe przenoszenie druków do nowej postaci (digitalizacja), które może pomóc znaleźć nowych czytelników wielu zapomnianym treściom [Góralska 2009, s, 134,136], Jednak wpływ digitalizacji na działalność naukową może w większym stopniu zależeć od sposobu, w jaki zasoby danych są dostępne w trakcie realizacji badań. Być może wpływ cyfryzacji i digitalizacji na dostępność danych jako źródeł do badań staje się ważniejszy niż jej oddziaływanie na sposób rozpowszechniania wyników badań (publikowania). Może to mieć szczególne znaczenie w naukach humanistycznych, gdzie digitalizacja źródeł informacji jest kosztowna i czasochłonna, przez co, przynajmniej w zakresie tych dwóch kryteriów, nie może konkurować z drukiem offsetowym.

Można wskazać także inne analogie do czasów Gutenberga. Po rozpowszechnieniu się wynalazku ruchomych czcionek, drukarze przede wszystkim rozpoczęli „przedrukowywanie" najważniejszych rękopisów, z Biblią na czele; jednocześnie jednak masowo powstawać zaczęły druki o bardzo niskiej jakości, jak literatura dewocyjna i proroctwa⁴.

W początkowym okresie książki drukowane naśladowały manuskrypty krojem czcionki, układem strony i innymi cechami zewnętrznymi. Szybko jednak zaczęły powstawać nowe dzieła, dostępne wyłącznie w druku i dla niego specjalnie przeznaczone. Teksty te uwzględniały nowe możliwości, ale też wymagania nowej technologii, w której miały być rozpowszechniane. Gdy książki kopiowano w klasztorach w pojedynczych egzemplarzach, nie było możliwości (oraz potrzeby) stosowania wspólnych standardów. Po upowszechnieniu się druku używanie wspólnych norm stało się możliwe i przydatne. Większość z nich wyznaczana była zresztą przez technologię. W książkach mogło pojawić się ' Innowacyjność polega na rozpoznaniu przydatności do nowych celów posiadanej już wiedzy lub informacji. Typowo odbywa się ona w trakcie rozpowszechniania się nowych sposobów wykonywania jakiejś działalności i wiedzy o łych sposobach, czyli dyfuzji innowacji. Dyfuzja jesi rodzajem komunikacji [Rogera 2003. s. 5),

' Więcej zjawisk upodabniających zmiany wynikające z wynalazku druku i publikacji cyfrowych znaleźć można w publikacji Małgorzaty Góralskiej [Góralska 2007).

29