55160 skanowanie0098 (3)

którym trzeba się radować” — pisze Augustyn. Doskonałość oilągft ten tylko, który, całym sercem zmierza ku wieczności. Miłowanie siebie, „ze względu na siebie'! oznacza odwracanie się od Boga, pomniejszanie miłości do Niego. Dlatego to zasai dy miłości Boga i bliźniego są nierozdzielne.

Prawe życie urzeczywistnia się również dzięki cnotom kardynalnym

Prawemu i uczciwemu życiu sprzyja również prakty-l kowanie cnót moralnych nie odnoszących się wprost den Boga; są one znane nam z teorii Platona jako cnoty] kardynalne (roztropność (mądrość), męstwo, panowanie] nad sobą i sprawiedliwość). Ludzie, którzy nie chcą żyć cnotliwie — powiada Au-I gustyn — sami pozbawiają się szczęścia: odchodząc od Boga — Dobra najwyższego — zaprzepaszczają możliwość Jego osiągnięcia. Czynnikiem zatem, od którego! w olbrzymim stopniu zależy nasze szczęście jest wola. Dzięki dobrej woli chcemy] żyć uczciwie, by osiągnąć najwyższy cel, którym jest Bóg.

Etyka św. Augustyna zachęca do indywidualnego wysiłku poznawczego i doi wkroczenia na drogę doskonałości, po której prowadzi nas miłość. Chrześcijanina! który kieruje się zaleceniami Augustyna, cechuje: pokora, skromność, wstrzemięźli-1 wość, cierpliwość, miłosierdzie i posłuszeństwo wobec boskich nakazów. Wzór teru będzie się utrwalał przez wiele wieków w kulturze europejskiej.

B. Poglądy etyczne św. Tomasza

Poznanie dzieł boskich zbliża do celu najwyższego

Równowagę między tym co boskie i ziemskie usiłuje przywrócić kilka wieków] później Tomasz z Akwinu (1225-1274), którego główne dzieła to: „Suma teologiczl na”, „Suma filozoficzna”. Podejmuje on próbę przeniesienia arystotelizmu na grunt] filozofii chrześcijańskiej. Nowy system filozoficzny, który powstaje, nie podważał oczywiście fundamentu wiary — Pisma Świętego, jednakże jego twórca czyni znacz* ne ustępstwa — w porównaniu z Augustynem — na rzecz poznania naturalnego! i spraw ziemskich. Tomasz przejmuje od Arystotelesa koncepcję człowieka jakol jedności ciała i duszy. Wyróżnikiem duszy jest rozumność. Wbrew temu, co głosił] Augustyn, nie ma w duszy — powiada Tomasz — żad* nych idei wrodzonych, nawet idei Boga; wszelkie po-J znanie ma źródło w doświadczeniu zmysłowym. Toteż! nie możemy Boga poznać przez duszę. Ów ostateczny cel naszego poznania i przy* czyna wszystkiego jest niesłychanie od nas odległy; jedyna droga poznania Bogtl wiedzie przez analizę wspaniałych dzieł, które stworzył. Nieskończona Jego istotal nie jest dostępna ułomnemu rozumowi ludzkiemu; całkowicie niedostępne dla rozu* mu pozostają również dogmaty wiary.

Twierdzenia nauki sprzeczne z Objawieniem są fałszywe

Punktem wyjścia dla poznania jest przeto refleksja nad obiektywnym ładem rzeczy* w którym człowiek ma swoje godne miejsce, będąc „królem wszelkiego stworzenia”* najdoskonalszym Bożym dziełem na ziemi. Harmonia panująca w świecie stworzonym przez Boga dostarcza — wedle Tomasza — dowodów nafl Jego istnienie. Tomasz formułuje pięć dróg dochodzenia* od świata do Boga. Skoro poznanie rozumowe korzysta z pośrednictwa zmysłów, otwierają się perspektywy dte*

lnu luli empirycznych. Rozum ma odtąd badać świat — dzieło Boże i tą drogą zbliżać ||f do Stwórcy. Nie oznacza to jednak pełnego otwarcia dla rozwoju nauki. Twierdzeniu uprzec/.nc z Objawieniem z konieczności muszą być fałszywe.

Podczas gdy Augustyn zawierzył woli, wierze i miłości w dążeniu do Boga, Uwydatniając bardzo silnie rolę łaski, Tomasz — podtrzymując zasadnicze znaczenie linki dla osiągnięcia założonego celu — eksponuje rolę rozumu, wspartego o do-iwlndczenie, który winien wolą kierować. Wiedza świecka nie może też być nigdy |||om samym w sobie; zawsze musi być drogą do Boga, musi służyć realizacji ttftlnlccznego celu człowieka, którym jest zbawienie.

PuUntwo feudalne realizuje cel religijny :

hlrmrchiczną strukturą I /Jeniskich. Toteż jego wlmlcy wymagania: nie może być tyranem, winien być sprawiedliwy wobec swego ludu, gdyż jest namiestnikiem Boga i ku Bogu ten lud ma prowadzić [9, s.457].

Zbliżenie do Boga — podobnie jak u Augustyna — przynosi szczęście i jest nadrzędnym celem moralnym ludzkiego życia. Tomasz jednakże, pozostając pod przemożnym wpływem filozofii Arystotelesa, przejmuje od niego nieomal wszystkie moralne wskazania, a często dalej je rozwija. Wiele miejsca poświęca wykazaniu współzależności cnót moralnych i intelektualnych, przez Eksponuje znaczenie dóbr „niższego rzędu”, związanych człowieka, żywiąc przeświadczenie, że etyka winna i potrzeby, służące tak życiu po-

Owemu celowi służy także — wedle Tomasza — państwo. Człowiek, jako istota fpołcczna zobowiązany jest do podporządkowania się władzy świeckiej; „kto zwierzchności się sprzeciwia, Bożym postanowieniom się sprzeciwia” — pisze Tomasz — postulując bezwzględną uległość wobec monarchy. Państwo feudalne, z jego jest odbiciem hierarchii Bożych tworów: niebiańskich istnienie jest w pełni uzasadnione, choć Tomasz stawia

Btyka winna uwzględnić wrodzone skłonności I potrzeby człowieka

niego wyodrębnionych.

I ziemskimi potrzebami uwzględnić wrodzone człowiekowi skłonności IZCzególnych jednostek, jak i całego gatunku. Z tej perspektywy, dobra zmysłowe nie są złe same w sobie; nabierają tej cechy wtedy, gdy rozum nad nimi nie panuje. Unzum zawsze bowiem powinien poprzedzać wolę; on też jest przewodnikiem pośród dóbr niższego rzędu, określając wybór zgodnie z zasadą umiaru.

Moralne jest zatem postępowanie zgodne z rozumem i wiarą, a jednym z najważniejszych zadań rozumu jest wprowadzenie do ludzkiego postępowania umiaru;

Umiar jest istotnym elementem każdej cnoty

podążając za Arystotelesem, uznaje Tomasz, iż umiar w uczuciach lub działaniach Jest istotnym elementem każdej cnoty [9, s.407-9]. Podobnie jak Arystoteles, ocenia negatywnie zarówno nadmiar, jak i niedomiar, jakim jest np. brak wrażliwości zmysłowej. Cnota umiarkowania stanowiąca „złoty środek” zapewnia panowanie nad naturalnymi skłonnościami i właściwe przeżywanie przyjemności zmysłowych związanych z biologiczną egzystencją człowieka. Nie wolno jednak nigdy zapominać, że zaspokajanie zmysłowych, a także umysłowych, potrzeb człowieka nie może być celem samym w sobie; zawsze winno być podporządkowane doskonaleniu swego istnienia, zmierzającego ku pełni moralnej kultury, bez względu na boskie decyzje: udzielenia nam łaski lub wstrzymania jej, które to wyroki nie są nam znane.