55325 img074 (11)

Trzeci z wymienionych wcześniej aspektów rozwoju percepcji społei / nej - obok pogłębiania się i integrowania opisu innych ludzi - to jej obiok tywizacja. Początkowo dziecko zauważa tylko te właściwości zachowaniu się osób czy ich cechy, które są dla niego bezpośrednio ważne, mają zim czenie subiektywne. Przedmiotem percepcji jest więc nie inna osoba ,J;»I < ■ taka”, ale jej kontakty ze spostrzegającym i jego stosunek emocjonalny (In niej. Na przykład małe dziecko zapytane o to, jaka jest jego matka c/y brat, może udzielić odpowiedzi w rodzaju: Mama jest dobra i kochani i, nie krzyczy na mnie, kupuje mi różne rzeczy, bawi się ze mną. Brat jr a niedobry, bije mnie, zabiera mi zabawki, przeszkadza. Dziecko stai s/r zaczyna zwracać uwagę także na te cechy innych osób, które nie mu|i| bezpośredniego znaczenia dla jego interakcji z nimi, ujawniają się po/n sferą wzajemnych kontaktów, np. charakteryzują ich wiedzę i umiejętno ści, stosunek do pracy, innych ludzi. Wiąże się to ze zdolnością do przy j mowania innych niż własny punkt widzenia.

Wzrastający obiektywizm percepcji ujawnia się na przykład w zmniej szaniu się liczby sądów wartościujących podawanych przy charakteryzo waniu ludzi, a zwiększaniu się liczby sądów opisowych. W prowadzonych na ten temat badaniach stwierdzono znaczne różnice w tym zakresie mię dzy wiekiem 7-8 lat (gdy wyraźnie dominuje ocena nad obiektywnym opisem) a początkiem okresu dorastania. Chociaż w wieku dorastania częslo stwierdza się nawrót do oceniającego charakteryzowania ludzi, jest to wówczas efektem wzmożonego krytycyzmu i tendencji do wartościowali moralnych, a nie braku zdolności dostrzegania cech obiektywnych.

W miarę jak dziecko coraz pełniej i obiektywniej spostrzega innych ludzi i doskonalej integruje swą wiedzę o nich, efektywniejsze stają się jego społeczne interakcje. Może bowiem coraz lepiej rozumieć potrzeby i wy magania innych, uczyć się skutecznego oddziaływania na nich, dostrzegać warunki niezbędne do współpracy.

Ważne jest więc z tego punktu widzenia pytanie o możliwość stymulowania rozwoju percepcji społecznej. Ogólny postulat odnośnie do zmierzających w tym kierunku oddziaływań wychowaw czych nakazuje troskę o to, by dziecko miało liczne i różnorodne kontakty społeczne, szczególnie z rówieśnikami, głównie bowiem tą drogą - na podstawie własnych doświadczeń - zdobywa ono takie informacje o ludziach, które są dla niego istotnie ważne, przez co uaktywniają percepcję społeczną, pobudzając jej dalszy rozwój. Na przykład w toku interakcji z ludźmi w naturalny sposób stają przed dzieckiem pytania o powody zmienności ich reakcji, o przyczyny takich czy innych zachowań i możność ich modyfikowania, o genezę dostrzeżonych właściwości. Szukając odpowiedzi, dziecko uczy się poznawania i rozumienia ludzi, a dalsze kontakty z nimi pozwalają na sprawdzenie trafności zdobytej wiedzy społecznej.

Jak się wydaje, wychowawcy powinni dążyć do tego, by wiedzę tę poznać i w razie potrzeby korygować. I w tym jednak zakresie z pewnością cenniejsze niż słowne pouczanie, które samo na ogół nie wystarcza, jest odpowiednie organizowanie doświadczeń dziecka, pozwalające mu na samodzielne korygowanie tego, co wie o ludziach.

Szczegółowym zagadnieniem, któremu poświęcono wiele z badań nad wpływem czynników wychowawczych na rozwój percepcji społecznej, jest pytanie o wyznaczniki zdolności do decentracji interpersonalnej, uważanej za szczególnie ważną dla prawidłowości kontaktów społecznych. Poszukując związku między poziomem jej rozwoju u dzieci a postawami wychowawczymi ich rodziców, stwierdzono, że korzystnie wpływa okazywanie dziecku aprobaty i uczucia, nieograniczanie jego samodzielności i inicjatywy, powstrzymywanie się od stosowania ostrych kar i nadmiernego rygoryzmu. Szczególnie ważne jest unikanie autorytarnego, bez ich uzasadnienia, przekazywania nakazów, zakazów czy reguł postępowania w sytuacjach społecznych. Niewłaściwe jest też przy stawianiu dzieciom wymagań powoływanie się jedynie na ogólnikowe zasady („tego nie wolno”, „tak się nie robi”, „trzeba ustępować młodszym”, „trzeba słuchać dorosłych”) lub własny autorytet i władzę. Jeśli natomiast są one poparte argumentami wskazującymi na konsekwencje, jakie ma pożądane czy niepożądane zachowanie się dziecka dla innych, sprzyja to uświadamianiu sobie przez nie odmienności własnej i cudzej perspektywy, niezbędnemu dla przezwyciężenia egocentryzmu. Istotne jest przy tym zwracanie dziecku uwagi na doznawane przez ludzi w różnych sytuacjach (zwłaszcza w związku z jego zachowaniem) stany psychiczne i ich przejawy. Badania, w których eksperymentalnie stosowano wobec dzieci tego rodzaju zabiegi (nazywane indukcją), wykazywały ich wyraźny wpływ na przyspieszanie rozwoju zdolności do decentracji i wzbogacanie się spostrzeżeń społecznych o „głębsze”, wewnętrzne cechy ludzi.

Dla wychowawców z pewnością ważne jest orientowanie się w aktualnych właściwościach percepcji społecznej wychowanków. Źródłem wartościowych, a przy tym stosunkowo łatwych do uzyskania informacji na ten temat są dokonywane przez dzieci słowne charakterystyki znanych im osób. Można więc - poczynając od wieku szkolnego, a nawet wcześniej -

165