58271 skanuj0062 (19)

I?w Operacjonalizm

tern na eliminowanie z obszaru nauki twierdzeń „odpornych na lakly" (K.R. Popper). Empiryczne badanie rzeczywistości społecznej, .możliwe m.in. w wyniku operacjo-nalizacji, uznawane jest niejednokrotnie za podstawowy czynnik pozwalający odróżnić socjologię od spekulacji typu filozoficznego jub ideologicznego.

Opcracjonalizacja jest procesem umożliwiającym formułowanie lub weryfikację hipotez badawczych. Kenneth D. Dailcy (1 ‘J7S, s. *13-50] wyróżnia trzy alternatywne sposoby formułowania i weryfikacji hipotez. W ujęciach klasycznych rozróżnia się poziom teoretyczny (konceptualny) oraz poziom empiryczny (poziom danych). Kon-strukty teoretyczne przekładane są na poziom zmiennych empirycznych i poddawane sprawdzaniu. W teoriach „ugruntowanych’’ (gromuled theory) sposób postępowania jest odwrotny - z masy danych empi-lycznych próbuje się wywieść gcncralizacjc i na tej podstawie formułować teorie. W. trzecim sposobie podejścia - określanym jako operacjonalizm - dąży się przede wszystkim do ilościowego pomiaru zjawisk będących przedmiotem teoretycznego zainteresowania. Płaszczyzna teoretyczna jest tu jednak właściwie zredukowana do poziomu danych empirycznych. W wersji skrajnej (George A. Lundberg) uznaje się, że przedmiotem zainteresowania socjologii winny być wyłącznic zjawiska i procesy, które można zmierzyć. Taki sposób podejścia jest charakterystyczny dla ncopozytywizmu i sytuuje się w jego obrębie. (A.S.)

Zob. pozytywizm, socjologia, teoria odporna na fakty, weryfikacja.

Literatura:

Uailey K.D., 1978, ■Mcihods ofSocial Research, frcc Press, Collier Macmillan Publ., New York, London.

CoI'.mań J.L., 1968, 11'sic/t do socjologii matematycznej, I*WE, Warszawa.

Słomczyński K.M., Janicka K., Wesołowski W., 199-1, Badania simki tiry społecznej Lodzi. Dorwiadczeniii i perspektywy, IFiS PAN, Warszawa.

Operacjonalizm, zob. opcracjonalizacja.

Opinia publiczna, wspólne postawy członków publiczności. Opinią publiczną stają się treści kierowane do decydentów jako .wynik funkcjonowania publiczności. .W ujęciu szerszym - poglądy i opinie rożnych grup (środowisk) społecznych na jakiś temat. Od czasu gdy zaczęto przeprowadzać badania sondażowe, termin len odnoszony jest zwykle do poglądów i opinii wyrażanych w tych badaniach przez respondentów. „Dla ogromnej większości badaczy opinii publicznej jest ona po prostu sumą odpowiedzi udzielanych w reprezentatywnych sondażach" [J. Zaller 1998, s. 217]. Gabriel Tardc [1904, s. 73] niemal sto lat temu zaproponował następującą definicję: „Opinia jest lo chwilowa, mniej lub więcej logiczna grupa sądów, odpowiadających zagadnieniom doby bieżącej, które w licznych odbitkach kursują wśród ludzi, zamieszkujących współcześnie jeden i ten sam kraj, należących do jednej i tej samej warstwy społecznej".

Floyd H. Allport wskazuje, że „opinia publiczna to tego rodzaju opinie jednostkowe, które zgodne są u większej liczby osób i dotyczą spraw publicznych" (zob. [J. Mikułowski Pomorski 1980, s. 47]). Aby można mówić o opinii publicznej, zdaniem F.H. Allporta muszą być spełnione m.in. następujące warunki: reakcje ludzi muszą się wyraźnie manifestować, są to reakcje wielu jednostek, przedmiot opinii publicznej musi być znany badanym i dla nich istotny, opinia publiczna jest wyrazem woli społecznej całości, jest wyrazem starań o realizację pewnych celów, reakcje te są wystarczająco liczne i zdecydowane, a przez to mogą się przyczyniać do realizacji pewnych celów. W systemie demokracji parlamentarnej opinia publiczna posiada realną władzę, mogąc kształtować bieg spraw publicznych. Z drugiej strony jednak, opinią tą stosunkowo' łatwo można manipulować. Z tego względu badanie procesu kształtowania się opinii publicznej i możliwości

Opór >vobcc '/.mian 129

oddziaływania na nią jest problemem dużej wagi. (A.S.)

Zob. postawa jako ilciinicjn sytuacji, władza. Literatura:

Mikułowski Pomorski J., 1980, lindanie masowego komuniki wania, PWN, Warszawa.

Tardc G., 1904, Opinia i dum, Gebellrncr i WolfT, Warszawa.

Zallcr 1998, Definicje opinii publicznej [w:] Władza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, t. 2, wybór • i oprać. J. S zczupaczyński, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.

Opis, zob. socjografia.

„Opium intelektualistów", zob. „opium ludu”.

„Opium ludu" („opium mas"), termin wprowadzony przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa na określenie funkcji pełnionych przez religię. Zdaniem twórców marksizmu wiata religijna, stanowiąc przejaw tzw. fałszywej świadomości, ułatwia klasie robotniczej pogodzenie się z niesprawiedliwością społeczną i opóźnia tym samym wybuch rewolucji społecznej. Z tych m.in. względów marksizm gwałtownie zwalczał religię. W okresie późniejszym, w ideologii wielu part.i komunistycznych, zaczęto posługiwać się zwrotem „opiumfdla ludu".. Ta drobna zmiana miała na celu uwydatnienie rzekomo makiawclislycznych dążeń grup rządzących wobec nieświadomych niczego robotników. W ten sposób tłumaczono zarazem brak odzewu klasy robotni-. czcj na propagandę komunistyczną w niektórych krajach. Raymond Aron [2000] analizując przyczyny zauroczenia intelektualistów francuskich komunizmem, sparafrazował określenie klasyków marksizmu, mówiąc o ide ologii komunistycznej jako o „opium intelektualistów". (A.S.)

i

Literatura:

Aron R., 2000, Opium intelektualistów, Wyd. Muza, Wars;awa.

Opór wobec zmian, szereg działań społecznych, z reguły nieformalnych, mających

nic dopuścić do wprowadzenia innowacji. Opór ten wynikać może z zagrożenia interesów jakiejś grupy, zwłaszcza jeśli zmiany dotyczą struktury władzy, poziomu uzyskiwanych dochodów lub prestiżu. Opór wobec zmian wynika również ze swoistego tradycjonalizmu - wyuczone i spctryHkowanc sposoby działań wymagają mniejszego wysiłku, niż uczenie się nowych. Tego typu postawa jest poniekąd zrozumiała, dlatego wprowadzanie zmian musi być odpowiednio przygotowane. Należy przekonać zespól, którego zmiana dotyczy, o celowości i zasadności jej wprowadzenia, przeprowadzić odpowiednie szkolenia itp. Jeśli w zespole tym uda się wytworzyć poczucie wspólautor-stwa, to opór wobec zmiany maleje.

Podstawowym czynnikiem warunkującym skuteczność wprowadzanych zmian jest ich opłacalność w.długiej perspektywie i przekonanie o ich zasadności. Wprowadzanie innowacji, zwłaszcza w początkowym okresie, pociąga za sobą zwykle znaczne koszty i dodatkowo powoduje zakłócenie równowagi organizacyjnej. Z tego względu, wprowadzanie zmian w sposób nic przemyślany lub zmian niepotrzebnych („zmiana dla zmiany") wzbudzać może uzasadniony opór (o czym niekiedy się zapomina, traktując to zjawisko jako wyłącznic negatywne). Ponadto opór wobec zmian wzrasta w wypadku zmian długotrwałych i radykalnych: permanentna rewolucja larwo prowadzi do dezorganizacji i rodzi pragnienie stabilizacji.

M. Crozicr i E. Friedberg [19S2] opór wobec zmian traktują jako rodzaj strategii stosowanej przez niektórych aktorów w grze organizacyjnej. Jej celem jest przeciwstawienie się zmianom zagrażającym autonomii oraz naruszającym istniejące stosunki władzy. „Im mniejsze możliwości regulowania stopnia swego zaangażowania ma aktor, tym mniej będzie on skłonny do angażowania się i tym bardziej skłonny do przyjmowania strategii ochronnej, wyrażającej się w zachowaniach apatycznych, pasywnych, ((wycofujących się»" [ibidem, s. 76J.