59277 skanuj016

Kryzys ten inaczej można określić mianem zatrzaskujących się drzwi, ponieważ jednostka wraz z upływem czasu ma nieodparte wrażenie, że coś jej ucieka, czegoś już nie doświadczy, że coś bezpowrotnie minęło. Wiąże się to również z zauważaniem pewnych oznak starzenia się, stąd podejmowanie działań mających potwierdzić własną dobrą formę i atrakcyjność fizyczną Może to przybrać postać podejmowania nowych aktywności (sporty ekstremalne, większe zainteresowanie turystyką) czy też nowych znajomości, w przypadku mężczyzn -często z młodszymi partnerkami.

Początkowa faza tego okresu to czas pojawiania się dopiero pierwszych oznak starzenia się, mniejszej wydolności organizmu, podczas gdy po.50 roku życia mamy do czynienia z menopauzą i andropauzą a w konsekwencji przyspieszeniem procesu starzenia się organizmu. Jednostka musi pogodzić się ze swoją odmienną fizycznością (zmarszczki, nadwaga), co w przypadku idealizacji młodości i piękna w naszej kulturze jest szczególnie trudne dla kobiet. Ponadto zmiany w równowadze hormonalnej powodują szereg trudności o charakterze psychicznym, co zbiega się z okresem „burzy i naporu” nastoletnich dzieci.

Na pograniczu okresu średniej i późnej dorosłości mamy do czynienia z syndromem pustego gniazda, gdy dorastające dzieci opuszczają dom rodzinny. Ponieważ przez wiele lat świat ich rodziców koncentrował się bardziej na nich, aniżeli na wzajemnej relacji żona - mąż, okazuje się, że po ich odejściu małżonkowie nie mają zbyt wiele sobie do powiedzenia, muszą na nowo nauczyć się żyć wspólnie.

Ważnym elementem przejścia na emeryturę jest przygotowanie mentalne, dobre nastawienie, zaplanowanie zadań do realizacji. Dane statystyczne pokazują że odnotowuje się wyższą umieralność mężczyzn niż kobiet w okresie trzech lat od przejścia na emeryturę. Jest. to swego rodzaju okres krytyczny dla każdej jednostki, wymagający odnalezienia się i zmian przystosowawczych. Mężczyźni trudniej radzą sobie z tą zmianą zaburzającą ich dotychczasowe, przeważnie silne poczucie przynależności do sytuacji zawodowej. Tym samym ważne jest, aby osoba przechodząca na emeryturę znalazła dla siebie aktywność, która będzie kompensowała brak pracy zawodowej. W przypadku osób o silnej potrzebie prestiżu istotnym będzie funkcjonowanie poza środowiskiem domowym, zaangażowanie w działalność społeczną obywatelską.

W późnej dorosłości szereg napięć wiąże się z regresyjnymi zmianami własnego organizmu. Pojawiające się dolegliwości i choroby wpływają niekorzystnie na stan psychiczny jednostki, czasami starszy człowiek traci możliwość bycia samodzielnym, co zmienia całkowicie jego dotychczasowe życie. Musi nastąpić pogodzenie się z zależnością od innych, jednak z tendencją do mobilizowania własnego organizmu i braku chęci wykorzystania czy „przywiązania” innych do siebie (wyuczona bezradność). Kluczową kategorią rodzącą napięcia jest utrata współmałżonka oraz znajomych. Doprowadza to do poczucia samotności, konieczności zmiany funkcjonowania, organizowania sobie codzienności. Ponadto wymaga to oswojenia z tematem nieuchronnie zbliżającej się własnej śmierci.

Choć w każdym z trzech etapów dorosłości co innego jest źródłem satysfakcji i obciążenia to „w każdym okresie życia „chodzi o to samo” — o poczucie panowania nad sytuacją, o poczucie, że można być sprawcą, autorem, a nie tylko pionkiem w rękach innych ludzi czy losu”. Ważny jest zatem nasz stosunek do świata, ludzi i samego siebie - filozofia życia, którą reprezentujemy. Bowiem to, w jaki sposób myślimy o sobie i innych determinuje sposób naszego działania.

5. Współistnienie rozwoju i regresu w życiu człowieka dorosłego

Współczesna psychologia nie przedstawia już dorosłości wyłącznie w kategoriach starzenia się, lecz jednoznacznie wskazuje na elementy nowej jakości w dorosłym życiu. Rozwój w dorosłości zależy od wyposażenia genetycznego jednostki, jej decyzji, kierowania własnym rozwojem. Zależy również od sytuacji życiowych jakie napotyka w swoim życiu dana osoba. Osiągnięcie dojrzałości obejmuje zarówno sferę fizjologiczną, intelektualną, emocjonalną, osobowości, jak i społeczną. Jak podaje R. White wśród trendów rozwojowych dorosłości można wymienić:

•    stabilizację własnej tożsamości;

•    nawiązywanie głębszych związków interpersonalnych, co związane jest z uwolnieniem się od samego siebie, a wyczuleniem na potrzeby innych;

® pogłębienie dziedzin aktywności: praca, nauka, zainteresowania;

•    wyraźniejsze dostrzeganie problemów moralnych i etycznych; wzrost znaczenia troski nie tylko o najbliższych, ale również o wszystkich potrzebujących i cierpiących.²⁴

Natomiast E. Sujak wskazuje szereg obszarów, w których następuje:

•    rozwój intelektualny;

•    rozwój emocjonalny (w kierunku uczuć wyższych);

•    rozwój stopnia udziału świadomości w działaniu;

•    rozwój potrzeb (zmiany ważności i sposobów zaspokajania);

•    rozwój i stabilizacja systemu wartości;

•    rozwój uspołecznienia;

•    rozwój moralny jako rozwój sumienia;

•    rozwój myślenia refleksyjnego;

•    rozwój religijny.²⁵

²³    A. Brzezińska, Dorosłość - szanse i zagrożenia dla rozwoju, w: A. Brzezińska,

K. Appelt..., op. cit., s. 21. .

²⁴    M. Kiclar-Turska, Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia, w: J. Strelau, op. cit, s. 317.

²⁵    E. Sujak, Rozważania o ludzkim rozwoju, Kraków 1978.

29