62968 Image 41

1    torycznym („Studia Metodologiczne” 1967, t. III).W oparciu o jego b dania i ustalenia przedstawimy szerzej te problematykę metodologiczną h torii, podkreślając jej duże znaczenie, zarówno teoretyczne dla praktyki b lawczej i doskonalenia warsztatu pracy historyka, jak i lepszego przy-g owania się do odtwarzania dziejów.

2    'ojęcic wiedzy pozaźródlowej

( Wiedza ogólna,.która otrzymała określenie wiedzy pozaźródlowej, of rywajrlbrzyrniią-roię w postępie badań historycznych uwzględniając w tyslkie jego aspekty, w tym także moment struktury i dynamiki dzicjo-w Takie stwierdzenia zobowiązują historyka do stałego pogłębienia w: dzy pozaźródlowej, przede wszystkim przez ustawiczne śledzenie do-rc ku nie tylko historycznego, ale także dorobku innych nauk, zwłaszcza tyń najbliższych historii, jak: socjologii, ekonomii, demografii, psycho-lo_; i, nie mówiąc o archeologii czy etnografii.

Należy zwrócić uwagę, że pojęcie wiedzy pozaźródlowej ma chara' rr relatywny (względny), ponieważ jak to już podkreślaliśmy, wiedza la/'zbogacana jest systematycznie wiedzą żródłówa~Vlożna przyjąć ostatek Tte, ze(calafwTcdzaludzka jest wiedzą.źródłową, ponieważ źródłem jej / jer; obserwayą/ Nie zaprzecza to jej charakteru w procedurze badawczej w zasie, kiedy dokonujemy analizy źródeł historycznych. Na przykład kie y w źródle odkrywamy fakt bitwy pod Grunwaldem cała pozostała wi Iza o Krzyżakach zakodowana w naszej świadomości jest wiedzą poza? ódłową. To samo dotyczy innego faktu, np.: liberum veto, narzucająca się am od razu przy tym pojęciu samorzutnie cała pozostała wiedza związał^- z tym faktem, tj. wiedza o stosunkach politycznych w Polsce, w tym zgt nej polityce szlachty, pochodzi z wiedzy pozaźródłowej.

Przy powyższych rozważaniach należy zwrócić uwagę, o czym już sygnalizowaliśmy, o/dynanii.ee, jaka zachodzi między wiedzą źródłową i pozażródłową. Ustalona i wydobyta ze źródła za pomocą wiedzy pozaźródłowej informacja o fakcie natychmiast, gdy trafi do świadomości histeryka, staje się częścią posiadanej przez niego wiedzy pozaźródlowej, tj. tą częścią, która wzbogaca jego dotychczasową wiedzę ogólną. Wiedza źród’owa wydobyta ze źródła nic tylko staje się dodatkową częścią wiedzy pozaźródłowej, ale żyjąc w umyśle historyka ulega różnym transformacjom oddziałuwującym na pozostałe lub zbliżone do niej elementy wiedzy. W wyniku tych przemian zachodzących w umyśle dochodzi nie tylko

do wzbogacania wiedzy, ale także tworzenia się nowych procesów wartościujących i teoriotwórczych. Są to niezwykle ważne elementy w czasie procedury badawczej i odtwórczej historyka, zwłaszcza w czasie dokonywania wartościowania faktów i ustalania między nimi związków oraz wyjaśnienia przyczyn zaistniałych zjawisk.

3. Źródła pochodzenia wiedzy pozaźródlowej

Mówiliśmy już, że wiedza ogólna historyka, czyli wiedza po-zażródlowa pochodzi najogólniej mówiąc z własnej (obserwacji rzeczywistości i doświadczenia wynikającego z całej złożoności uwarunkowań, w jakich się znalazł, żyl i działał. Pojęcie „obserwacja rzeczywistości” jest zbyt uogólniające, dlatego pragniemy je przedstaw ić bliżej. I rzeba bowiem wiedzieć, że obserwacji rzeczywistości historyk nic dokonuje sam. Obserwacji dokonywało i nadal dokonuje cale środowisko historyczne świata oraz przedstawiciele innych nauk. Historyk prowadząc badania wybranego odcinka przeszłej rzeczywistości może korzystać:

1)    z rezultatów własnej obserwacji św iata, ■>-

}-i DGa/X<h(L

2)    z rezultatów własnego badania przeszłości,

3)    z rezultatów badań historycznych,

4)    z rezultatów badawczych innych nauk.

Dla badań historycznych i odtwórczych dziejów' najważniejsze

z wiedzy pozaźródłowej historyka wydają się te elementy, które tworzą jego pogląd ogólny na dzieje oraz ich poznawalność. Na taki pogląd składa się nagromadzona przez niego suma wiedzy nie tylko historycznej, ale także innych nauk, jak ekonomii, socjologii, psychologii itd.

Źródła wiedzy pozaźródłowej J. Topolski sprowadza do :

1)    własnej obserwacji historyka (doświadczenia życiowe):

2)    rezultatów badań historycznych przeprowadzanych przez innych historyków oraz przez siebie:

i 3) rezultatów badawczych innych nauk.

\ Przeprowadzając klasyfikację dzieli on te trzy źródła wiedzy ogólnej ria dwie grupy:

'M ) wiedzę pozażródlową potoczną (do której zalicza I pozycję ). >

2) wiedzę pozażródlową naukową (do której zalicza pozycje 2 i 3). ₍

123