Image (41)

590

OWEN GREENE

Świadomość kwestii związanych ze środowiskiem naturalnym i troska o nie wzrosły znacznie od końca lat 60, Od lat 70. począwszy pojawiła się szeroka gama porozumień, instytucji oraz reżimów mających na celu międzynarodowe zarządzanie środowiskiem naturalnym. Spora część międzynarodowej działalności politycznej zorientowanej na kwestie środowiska naturalnego skupiła się na zagadnieniu rozwoju i implementacji tych reżimów, co zakłada współudział wielu aktorów i procesów. Od późnych lat 80,, a zwłaszcza od szczytu UNCED w 1992 roku wiele międzynarodowych procesów politycznych weszło w styczność ze ściśle ze sobą związanymi kwestiami rozwoju i środowiska naturalnego oraz dyskusyjnym pojęciem zrównoważonego rozwoju. Pod koniec lat 90. relacje między reżimem WTO zarządzającym zglobalizowaną gospodarką rynkową i promującym ją oraz międzynarodowymi reżimami ochrony środowiska naturalnego znajdowały się wysoko na liście priorytetowych spraw polityki międzynarodowej, wywierając wpływ na projekty reguł reżimów środowiskowych, a także dostarczając bodźców dla politycznej mobilizacji i dyskusji.

Mimo że ustalone perspektywy badawcze w ramach teorii SM dostarczają istotnych spostrzeżeń co do charakteru i wyników takich działań, międzynarodowe kwestie środowiska naturalnego stanowią istotne i nowe wyzwanie dla studentów Stosunków Międzynarodowych. Przynoszą one pytania o znaczenie i rolę państw w politykach ekologicznych, o relacje między siłą a wiedzą oraz o rozróżnienie na „międzynarodową” i „wewnętrzną” sferę działalności. Historia pokazuje, że obok wielu porażek, niektóre efektywne instytucje zarządzania zbiorowego - albo reżimy - zostały stworzone, by pomóc w zapobieganiu degradacji „globalnych zasobów wspólnych” lub w celu radzenia sobie z innymi międzynarodowymi problemami ekologicznymi. Co więcej, te służące międzynarodowemu zarządzaniu systemy nie są już izolowanymi reżimami dotyczącymi tylko wąskich problemów. Co najmniej od lat 90. utworzyły one skomplikowaną sieć wzajemnie połączonych instytucji kształtujących działalność i oczekiwania wszystkich istotnych aktorów w szerokim zakresie aktywności. Głównym wyzwaniem naszych czasów jest kształtowanie wzorców rozwoju, tak aby promować jego zrównoważenie, włączając w to bioróżnorodność oraz niedopuszczenie do niszczycielskich zmian klimatycznych. Porozumienia zawarte podczas Szczytu Ziemi w 1992 roku w dalszym ciągu dostarczają ram instytucjonalnych dla międzynarodowych działań promujących i koordynujących wysiłki zmierzające do osiągnięcia tego celu. Jednakże wyzwania stojące przed instytucjami powołanymi, by chronić środowisko naturalne, są nadal olbrzymie.

Więcej informacji związanych z tematyką tego rozdziału, a także studia przypadków, można znaleźć na stronie towarzyszącej podręcznikowi: www.oup.com/uk/booksites/ politics.

1.    W jaki sposób „środowisko naturalne" stało się pod koniec XX wieku, kwestią globalną?

2.    Jakie znaczenie dla międzynarodowej polityki ochrony środowiska naturalnego miała konferencja w Sztokholmie w 1972 roku?

3.    Co należy rozumieć przez „zrównoważony rozwój"? Dlaczego ten „sporny" termin stał się ważny dla międzynarodowej polityki ochrony środowiska naturalnego?

Kwestie ochrony środowiska 591

4.    Dlaczego badania międzynarodowych kwestii związanych ze środowiskiem naturalnym stanowią istotne wyzwanie dla teorii SM?,

5.    Jakie jest znaczenie koncepcji „tragedii wspólnych zasobów" dla globalnych problemów środowiska naturalnego? Jakie proponuje się sposoby służące zapobieganiu nadmiernej eksploatacji globalnych zasobów wspólnych, takich jak otwarte morza, dno morskie, atmosfera i Antarktyka?

6.    Ustosunkuj się do następującego stwierdzenia: „Natura społeczności międzynarodowej sprawia, że perspektywy rozwoju zbiorowych instytucji mogących efektywnie zajmować się międzynarodowymi problemami środowiska międzynarodowego są dość nikłe".

7.    Na ile efektywne są protokół z Montrealu w sprawie ochrony warstwy ozonowej i konwencja w sprawie zmian klimatu?

8.    Jakie czynniki mogą się przyczynić do (a) ukształtowania i (b) wdrażania międzynarodowych reżimów ochrony środowiska naturalnego? Zobrazuj te czynniki w odniesieniu do reżimów ochrony warstwy ozonowej oraz zmian klimatycznych.

9.    Jakie są najważniejsze cechy konwencji „ramowej"? Przedstaw je, opierając się na istniejących konwencjach ramowych.

10.    Na iie ważna dla ochrony środowiska naturalnego i promowania „zrównoważonego rozwoju" była Konferencja NZ na temat Środowiska Naturalnego i Rozwoju (UNCED lub „Szczyt Ziemi") z 1992 roku?

11.    W jaki sposób relacje Północ-Południe kształtowały międzynarodową politykę ochrony środowiska naturalnego?

,12. Przedstaw związek między reżimami ochrony środowiska naturalnego a regułami Światowej Organizacji Handlu oraz wyzwania i możliwości, jakie dla zainteresowanych promowaniem zrównoważonego rozwoju stanowią zglobalizowane procesy handlu i inwestycji.

13. Oceń znaczenie organizacji pozarządowych w międzynarodowej polityce ekologicznej. W jaki sposób na odgrywaną przez nie rolę wpływają międzynarodowe reżimy i instytucje zajmujące się środowiskiem naturalnym?

WSKAZÓWKI DO DALSZYCH LEKTUR

Można obecnie znaleźć wiele dobrych pozycji na temat międzynarodowych kwestii środowiska naturalnego oraz miejsca tych zagadnień w stosunkach międzynarodowych. Następujące książki dostarczają np. dobrego wprowadzenia, z przeglądami historycznymi co najmniej do połowy lat 90. R. Blakemo-re i A. Reddish (red.) (1996), Global Environmental Issues (wyd. 2, Hodder & Stoughton, London); J. Vogler i M. Imber (red.) (1996), The Environment in International Relations (Routledge, London); A. Blowers i P. Glasbergen (red.) (1996), Environmental Policy in an International Context, t. 1-4 (Arnold, London i John Wiley and Son, New York); J. Vogler (2000), The Global Commons: Environmental and Technological Govemance (wyd. 2, John Wiley and Son, Chichester); L.C. Hempel (1996), Envi-rgnmental Governance: The Global Challenge (Island Press, Washington, DC); L. Elliott (1998), The Global Poiltics ofthe Emlronment (Macmillan, London) oraz S. Buck (1998), The Global Commons: An Introduction (Island Press, Washrngtion, DC).

Istnieje spora liczba czasopism oraz roczników szczególnie wartościowych z punktu widzenia interesującej nas tu tematyki. „Environment" (Heldref Publications, Washington, DC) jest miesięcznikiem, na łamach którego toczy się przystępna, acz wyczerpująca dyskusja dotycząca globalnych kwestii środowiska naturalnego (rozumianych szeroko, tak jak przedstawiono to w niniejszym rozdziale). Spośród roczników warto wymienić wydawany przez The World Watch Institute „State of the World" (Erthscan, London), wydawaną przez the Fridtjof Nansen Institute „Green Globe Yearbook" (Oxford University Press, Oxford) oraz wydawany przez VERTIC „Verification: Arms Control and Environment" (VERTIC, London). Istnieją również inne wydawnictwa, o charakerze bardziej naukowym, takie jak: „Environmental Poiltics" (Frank Cass, London) oraz „Journal of Environment and Development" (Sagę, London).

E. Ostrom (1990), Goveming the Commons: The Evo!ution of Institutions for Collective Action (Cambridge University Press, Cambridge), prezentuje istotną analizę zbiorowego zarządzania wspólnymi zasobami o otwartym dostępie. Na temat rozwoju oraz efektywności międzynarodowych instytucji