Image (57)

b58

OWEN GREENE

Wprowadzenie: międzynarodowe kwestie ochrony środowiska

Na początku XXI wieku kwestie środowiska naturalnego pozostają nadal ważnym zagadnieniem międzynarodowym dla całego pokolenia przywódców politycznych, przedstawicieli rządów, naukowców, przemysłowców oraz zaangażowanych obywateli poszczególnych państw. Od późnych lat 60. znacznie wzrosła świadomość zagrożeń i implikacji, jakie niesie ze sobą szeroka gama międzynarodowych problemów związanych ze środowiskiem naturalnym.

Od tego czasu stało się jasne, że połowy na większości mórz i oceanów są zbyt duże. Na całym święcie na niespotykaną skalę postępuje degradacja i erozja gleby. Niszczone si) naturalne siedliska zwierząt i roślin: np. od lat 50. obszar tropikalnych lasów deszczu wy di zmniejszył się o ponad 50% i proces ten nie słabnie. W rezultacie, prawdopodobnie każdego roku giną dziesiątki tysięcy gatunków roślin i zwierząt. Uwalniane do ulniosfery, wody i gleby odpady oznaczają, że problem zanieczyszczeń staje się wszechobecny. Wielkie ilości odpadów, włączając w to niebezpieczne chemikalia, metale ciężkie oraz materiały promieniotwórcze, są wyrzucane do mórz- zarówno bezpośrednio, juk i spływając z wodami rzek. Wraz z odpadami komunalnymi i wyciekami ropy na 1'towcj oraz olejów w znaczny sposób uszkadzają one ekosystemy morskie oraz szczególnie wrażliwe jeziora i akweny półzamknięte. Miliardy ludzi cierpi codziennie z powodu zanieczyszczenia powietrza. Kwaśne deszcze, zniszczenie warstwy ozonowej oraz zmiany klimatu wynikające z zanieczyszczenia atmosfery to główne problemy regionalne i globalne.

Problemy ekologiczne nie są niczym nowym. Społeczności ludzkie od dawna miały znaczny wpływ na środowisko, w którym funkcjonowały. Ich dążenie do eksploatacji zasobów naturalnych, tak jakby były one niewyczerpane, wielokrotnie doprowadzały do katastrof, powodując niekiedy zniknięcie całych wspólnot ludzkich. Jednakże przez większą część ludzkiej historii wpływ nadmiernej eksploatacji środowiska czy też jego zanieczyszczania był raczej lokalny. Społeczeństwa często mogły uciec od konsekwencji takiej działalności, przenosząc się na niezniszczone lub mniej zniszczone obszary. Nawet jeśli nie miały takiej możliwości, lokalne zubożenie nie wpływało na sąsiadujące społeczności. Szeroko rozpowszechniona industrializacja i gwałtowny wzrost demograficzny zmieniły tę sytuację. Poważne szkody wyrządzone środowisku naturalnemu oraz jego niezrównoważona eksploatacja występują we wszystkich regionach świata. Do końca XX wieku ich skutki stały się prawdziwie globalne.

Niniejszy rozdział zajmuje się polityką związaną z globalnymi kwestiami środowiska naturalnego. Istnieje jednak kilka kontekstów, w jakich można mówić o środowisku naturalnym jako c problemie globalnym. Po pierwsze, niektóre problemy ekologiczne są ze swej natury globalne. CFCs (chlorofiuorowęglowoaory)¹ uwalniane do atmosfery przyczyniają się do globalnego problemu zanikania warstwy ozonowej niezależnie oc miejsca, w którym są emitowane, podobnie jak emisja dwutlenku węgla przyczynia się

Potocznie zwane freonami (przyp. red. nauk ).

Kwestie ochrony środowiska

559

do ogólnoświatowych zmian klimatycznych. Skutki tego są globalne, stąd też można sobie z nimi poradzić jedynie przez globalną współpracę.

Po drugie, niektóre problemy odnoszą się do eksploatacji wspólnych globalnych zasobów iglobal commons): dóbr dzielonych przez wszystkich członków wspólnoty międzynarodowej, takich jak oceany, dno podmorskie, atmosfera i przestrzeń kosmiczna. Wielu przekonuje, że światowe zasoby genetyczne są zasobami globalnymi, których zachowanie jest również wspólnym interesem.

Po trzecie, wiele problemów ekologicznych ma charakter transgraniczny, ponieważ ze swej istoty przekraczają one granice państw, nawet jeśli nie są one całkowicie globalne. Na przykład emisje dwutlenku siarki przez jedno państwo zaowocują kwaś nymi deszczami w państwach, do których będzie on przywiewany; podobnie odpady wyrzucane do zamkniętych lub półzamkniętych zbiorników wodnych są problemem wszystkich państw wokół danego akwenu. Tego typu transnarodowe lub regionalne problemy pojawiają się w wielu częściach świata i stanowią techniczne oraz polityczne wyzwania podobne do tych o charakterze globalnym. Co więcej, państwa lub aktorzy niepaństwowi spoza regionu mogą przyczynić się do powstawania samych problemów, ale także pomóc w ich rozwiązywaniu.

Po czwarte, co wynika z poprzedniego, wiele procesów nadmiernej eksploatacji (over-exploitatiori) lub degradacji środowiska naturalnego ma co prawda wymiar lokalny bądź występuje na terytorium poszczególnych państw, lecz mimo to są one odczuwane w tak wielu miejscach świata, że mogą być postrzegane jako problemy globalne. Przykładami tego są niezrównoważone praktyki rolne, degradacja i erozja gleby, wycinanie lasów, zatrucie rzek oraz wiele innych problemów ekologicznych wynikających z procesów urbanizacji i industrializacji.

Wreszcie, procesy prowadzące do nadmiernej eksploatacji i degradacji środowiska naturalnego są integralnie powiązane z szerszymi procesami społeczno-ekonomicznymi, które z kolei stanowią część globalnej ekonomii politycznej. Stąd też powszechnie wiadomo, że przyczyny większości problemów środowiskowych są blisko związane z wytwarzaniem i dystrybucją bogactwa, wiedzy, siły, z wzorcami globalnego zużycia energii, industrializacji, wzrostu populacji, dobrobytem i ubóstwem. W tym względzie procesy globalizacji i współzależności w gospodarce oraz innych sferach życia, jak przedstawiono to w rozdziale 1, w coraz większym stopniu nadają kwestiom środowiska naturalnego wymiar globalny.

Wyrażenie „globalne kwestie środowiska naturalnego” odzwierciedla zatem szeroką gamę problemów i zagadnień niosących różnorodne wyzwania dla wszystkich, którzy chcą znaleźć dla nich efektywne rozwiązanie. Mają one pewne cechy wspólne, ale też każda kwestia posiada własną specyfikę i trzeba ją analizować indywidualnie. ^{2 1}

1

globalnych.

2

1 SsClwocwe

| Międzynarodowe kwestie środowiska naturalnego wyłoniły się jako jedne z najważniejszych zagadnień polityki międzynarodowej w ostatnich trzech dekadach XX wieku. ⁱ- Choć problemy ekologiczne same w sobie nie są nowe, industrializacja i gwałtowny wzrost populacji w znaczny sposób zwiększyły skalę i intensywność nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych oraz degradacji środowiska, tworząc długi szereg naglących problemów międzynarodowych