Image (42)

588 OWEN GREENE

Ramka 20.7 Kluczowe koncepcje związane z międzynarodową ochroną środowiska naturalnego

Formułowanie agendy (agenda formation): proces, w którym problem zostaje rozpoznany, pojawia się on jako kwestia polityczna, jest formułowany w celu rozważenia go i debaty nad nim w ramach odpowiednich wspólnot politycznych oraz wzrasta jego ranga w hierarchii zagadnień międzynarodowych, tak że osiąga poziom, na którym rozpoczynają się negocjacje i proces decyzyjny.

Globalne zasoby wspólne {globai commons): surowce/dobra dostępne dla wspólnoty międzynarodowej, niepodlegające jurysdykcji żadnego z państw, np.: oceany, atmosfera, dno podmorskie, Antarktyka.

Instytucje międzynarodowe {International institutions): zestaw międzynarodowo uzgodnionych zasad, norm, reguł, wspólnych definicji, organizacji oraz procedur decyzyjnych i konsultacyjnych, które decydują o działaniach na określonym obszarze, rządząc nimi lub je kształtując.

Konwencja ramowa (framework convention): konwencja międzynarodowa tworząca zasady, normy, cele, organizacje, oraz procedury konsultacyjne, decyzyjne i przeglądowe, mające na uwadze elastyczne powtarzalne przeglądy lub rozwijanie zasad bądź zobowiązań.

Nadmierna eksploatacja {over-exploitation): niedająca się zrównoważyć eksploatacja danego zasobu.

Reżim ochrony środowiska/środowiskowy (envirónmental reg/me): reżim międzynarodowy dotyczący problemów ekologicznych.

Tragedia wspólnych zasobów (tragedy of the commons): nadmierna eksploatacja zasobów, do których dostęp jest nieograniczony, prowadzona przez użytkowników „racjonalnie" realizujących swoje własne interesy.

Transnarodowy/ponadnarodowy [transnationai): przecinający granice państw, łączący sferę międzynarodową i wewnątrzpaństwową; procesem transnarodowym będzie np. proces bez udziału państw, który odbywa się ponad granicami narodowymi.

Wdrażanie/implementacja {implementation): realizacja przyjętych decyzji lub polityk.

Wspólnoty epistemiczne {epistemic communities): oparte na wiedzy, transnarodowe społeczności ekspertów, którzy podzielają pewien sposób rozumienia kwestii bądź problemu tub mają wspólne preferencje co do politycznej na nie odpowiedzi.

Zarządzanie zbiorowe {cotiective governance): niehierarchiczne (w tym sensie, że pozbawione centralnej siły wymuszającej) systemy zarządzania.

Zrównoważony rozwój (sustainable development): rozwój społeczny i ekonomiczny, który wychodzi naprzeciw potrzebom teraźniejszości, nie stanowiąc zagrożenia dla potrzeb przyszłych pokoleń; programy, które utrzymują właściwą równowagę między rozwojem gospodarczym i społecznym a ochroną środowiska naturalnego. W praktyce jest to koncepcja wywołująca wiele kontrowersji, ponieważ grupy różniące się perspektywami politycznymi, ekonomicznymi, społecznymi i środowiskowymi nie zgadzają się ze sobą co do jego dokładnego znaczenia.

ustanowione zasady, dzięki którym globalne reżimy ochrony środowiska naturalnego, takie jak reżim ochrony warstwy ozonowej, mogą ograniczać handel, w bezpośredni sposób wypełniając swe cele bez występowania przeciwko zasadom WTO. Protokół z Montrealu np. zawiera określone postanowienia co do ograniczeń w handlu, zarówno z państwami-stronami, jak i z państwami, które nie przystąpiły do protokołu i nie stosują się do jego postanowień, oraz ograniczenia w handlu dobrami zawierającymi substancje niszczące warstwę ozonową. Jednakże sytuacja staje się znacznie mniej klarowna w wypadku restrykcji handlowych wynikających z troski o środowisko naturalne, które są nakładane jako część narodowych lub regionalnych środków, a więc nie mają szerokiego poparcia w skali globalnej.

Kwestie ochrony środowiska 589

W tym kontekście, napięcia między reżimami handlowymi i środowiskowymi najprawdopodobniej nadal będą źródłem tarć. Na przykład w połowie lat 90. USA wykorzystywały międzynarodowe zasady wolnego handlu do omijania obostrzeń w imporcie tuńczyka, będących odpowiedzią na metody połowu tej ryby zagrażające delfinom. Generalnie jednak wzrasta międzynarodowe zainteresowanie takim projektowaniem reguł i mechanizmów międzynarodowych reżimów ochrony środowiska naturalnego, by działały one zgodnie ze zglobalizowanymi procesami ekonomicznymi i mechanizmami rynkowymi, oraz kształtowaniem międzynarodowych wzorców handlu i inwestycji w zgodzie ze sprzyjającymi środowisku celami. Mechanizmy elastyczności, na które zgodzono się w protokole z Kioto do ramowej konwencji w sprawie zmian klimatu, są tylko jednym ze zjawisk ilustrujących tę tendencję.

Kluczowe tezy

•    Na konferencji w Rio uzgodniono trzy nowe konwencje, mające na celu ograniczenie zmian klimatycznych, zachowanie różnorodności biologicznej oraz zwalczanie pustynnienia. Każda z nich weszła wżycie w bardzo szybkim tempie^ jednak efektywne ich urzeczywistnienie okazało się zadaniem długoterminowym.

•    Negocjację w sprawie dalszego rozwoju konwencji w sprawie zmian klimatu dowiodły, jak wielkie wyzwania wiążą się Z wypracowaniem wspólnych działań zapobiegających poważnym zmianom

" klimatu, które są wynikiem działalności człowieka, oraz jak bardzo skomplikowane są negocjacje poszczególnych zagadnień związanych z równomiernym rozłożeniem Zobowiązań. Protokół z Kio-

: to, na który Zgodzono się w 1997 noku, ustanowił istotne, prawnie wiążące zobowiązania, jednak w dalszym ciągu pozostało wiele wyzwań.

•    Nadal toczą się zażarte dyskusje, co do głównych celów konwencji o różnorodności biologicznej oraz środków prowadzących do ich osiągnięcia.

. * Instytucje utworzone w celu promowania implementacji Agendy 21 stymulowały tworzenie narodowych planów Zrównoważonego rozwoju oraz zapewniły forum, na którym plany te mogą być oceniane, I miejsce, gdzie sieci NGÓs, przedstawiciele rządów i instytucji mogą rozwijać i kształtować zawartość tych programów. Wpływ owych instytucji na ogólne wzorce rozwojowe był niewielki.

•    Podstawowym zagadnieniem stały się stosunki między reżimami środowiskowymi a handlowymi.

Podsumowanie

Kwestie środowiska naturalnego jako jedno z głównych źródeł niepokoju i aktywności międzynarodowej wypłynęły na szersze forum w drugiej połowie XX wieku. Wiążą się one z globalizacją na kilka sposobów, Wiele problemów ekologicznych ma charakter międzynarodowy lub globalny, co stymuluje międzynarodowe działania polityczne stanowiące odpowiedź na nie. Inne problemy, choć lokalne w swym wymiarze, są doświadczane na całym świecie. Praktycznie wszystkie problemy środowiskowe są nieuchronnie powiązane z dynamiką zglobalizowanych procesów ekonomii politycznej.