Image (45)

582

OWEN GREENE

Ramka 20.5 Porozumienia w ramach UNCED (Konferencji NZ „Środowisko i Rozwój")

Deklaracja z Rio ogłasza 27 ogólnych zasad mających kierować działaniami na rzecz środowiska naturalnego i rozwoju. Odnoszą się one do: narodowej odpowiedzialności oraz międzynarodowej współpracy przy ochronie środowiska naturalnego, potrzeb rozwojowych oraz wyeliminowania nędzy, praw i obowiązków obywateli, kobiet oraz ludności tubylczej. Zasada 7 potwierdza np. „wspólną, ale zróżnicowaną odpowiedzialność" za ochronę środowiska krajów rozwiniętych i rozwijających się. Zasada 10 głosi, że zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane na odpowiednim poziomie, z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli; dlatego należy promować: publiczną edukację, współudział w działaniach, dostęp do informacji oraz środków kompensacyjnych. Zasada 15 potwierdza konieczność podejścia zapobiegawczego: „brak całkowitej pewności naukowej nie może być powodem opóźniania efektywnych działań, których realizacja zapobiegałaby degradacji środowiska".

Agenda 21 jest liczącym 400 stron dokumentem, zawierającym 40 rozdziałów przedstawiających program działań prowadzących do zrównoważonego rozwoju. Rozdziały te są poświęcone różnorodnym tematom, takim jak: promowanie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, zwalczanie masowej wycinki lasów, zarządzanie biotechnologią, utrzymywanie w równowadze delikatnych ekosystemów górskich, sposoby radzenia sobie z niebezpiecznymi odpadami. Kilka rozdziałów traktuje

0    wzmocnieniu roli „ważniejszych grup", do których zaliczają się władze lokalne, związki zawodowe, biznes i przemysł, naukowcy, kobiety, ludność tubylcza, młodzież oraz farmerzy. Osiem końcowych rozdziałów dotyczy kwestii związanych z implementacją, włączając w to mechanizmy finansowe oraz porozumienia o charakterze instytucjonalnym. Globalna Agencja ds. Środowiska Naturalnego (G/o-bal Er>vironmental Fadiity, GEF) ma za zadanie dostarczać „uzgodnione koszty krańcowe" w celu wspomagania państw rozwijających się we wprowadzaniu w życie poszczególnych aspektów programu Agendy 21. Jako element systemu ONZ utworzona została Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju w celu promowania oraz monitorowania procesu implementacyjnego, a także wspierania koordynacji działań agencji ONZ na tym obszarze.

Ramowa konwencja w sprawie zmian klimatu (United Nations Framework Convention on Clima-te Change, FCCC) została podpisana przez 153 państwa, a weszła w życie po upływie 18 miesięcy, 21 marca 1994 roku. Jest to „konwencja ramowa", ustanawiająca zasady, cele, instytucje oraz procedury, które powinny być następnie rozwijane. Celem FCCC przedstawionym w art 2 jest „ustabilizowanie koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznym, mającym źródła w działalności ludzkiej, zakłóceniom w systemie klimatycznym. Taki poziom powinien zostać osiągnięty w ramach czasowych pozwalających ekosystemom na naturalną adaptację do zmian klimatu, tak aby zapewnić sytuację, w której nie będzie zagrożona produkcja żywności, oraz aby umożliwić zrównoważony rozwój ekonomiczny". Uznając, iż państwa rozwinięte powinny zająć pozycję przywódczą, postulowano, że w ramach pierwszego kroku powinny one „indywidualnie lub zbiorowo powrócić do poziomu z 1990 roku" w emisjach gazów cieplarnianych. Postanowienie to nie miało jednak wiążącej mocy prawnej. Najważniejszymi zobowiązaniami wynikającymi z FCCC są dla stron regularne raporty, które muszą one przygotowywać, odnośnie do: poziomu ich krajowej emisji gazów cieplarnianych, prognoz co do owych emisji oraz ich polityki mającej na celu zmniejszenie tych emisji. Raporty te są następnie analizowane i oceniane przez właściwe międzynarodowe gremia. Proces analizy tych raportów ma ha celu nie tylko stymulowanie negocjacji na temat dalszych zobowiązań (w zależności od potrzeb), lecz także promowanie rozwoju i implementacji narodowych celów. Konwencja o różnorodności biologicznej została podpisana przez 155 państw i weszła w życie 29 grudnia 1993 roku. Jest to konwencja ramowa, której celem jest zachowanie biologicznej różnorodności Ziemi przez ochronę gatunków, ich siedlisk oraz ekosystemów, w których egzystują, a także w celu ustanowienia zasad użycia zasobów genetycznych oraz biotechnologii. Strony konwencji muszą rozwijać plany mające na celu ochronę różnorodności biologicznej oraz przygotowywać raporty, poddawane następnie międzynarodowej ocenie. Zasady, które miały sprecyzować suwerenne prawa państw do zasobów genetycznych na ich terytorium, były bardzo kontrowersyjne, a przez to niejasne

1    warunkowe. Prawa takie zostały przyznane pod warunkiem, że owoce wspomnianych zasobów są dzielone w sposób równy i sprawiedliwy, na zasadach, co do których panuje ogólna zgoda. Deklaracja w sprawie lasów była pokłosiem nieudanych prób wynegocjowania konwencji w sprawie lasów. Proklamuje ona zasady służące ochronie i zarządzaniu zasobami ieśnymi, podkreślając jednak równocześnie suwerenne prawa państw do eksploatacji lasów na swoim terytorium,

Kwestie ochrony środowiska

583

Konwencja w sprawie zwalczania pustynnienia nie została przedłożona do podpisu do czerwca 1994 roku, mimo to jest jednak uznawana za porozumienie UNCED. Jej celem jest promowanie skoordynowanych międzynarodowych działań w celu rozwiązania problemów „degradacji ziemi na obszarach suchych, półsuchych oraz półwilgotnych będących wynikiem różnych czynników, w tym zmian klimatu oraz działalności człowieka", Konwencja dostarcza „zbioru dobrych praktyk" dla rządów zainteresowanych regionów oraz donatorów w zakresie zarządzania ziemiami gorszej jakości. Jej celem jest zapewnienie ram dla współpracy między lokalnymi użytkownikami ziemi, NGOs, rządami, organizacjami międzynarodowymi, agencjami finansowymi oraz państwami donatorami, lecz nie zawiera ona żadnych wiążących zobowiązań.

cieplarnianych, spodziewanych wysokości przyszłych emisji oraz ich polityk i środków podejmowanych w celu redukcji tych emisji. Raporty te zostały szczegółowo ocenione na forum międzynarodowym w sposób, który ustanowił obiecujący na przyszłość precedens, Jednak brak prawnie wiążących zobowiązań co do ograniczenia emisji powodował szerokie zaniepokojenie. Pierwsza Konferencja Stron (Conference ofParties, CoP) konwencji klimatycznej, odbywająca się w Berlinie w marcu 1995 roku, natychmiast zadecydowała, że należy rozpocząć negocjacje w sprawie nałożenia na państwa uprzemysłowione surowszych zobowiązań, jeśli chodzi o ograniczenie przez nie emisji gazów cieplarnianych. Celem było ustanowienie nowego protokołu, zawierającego legalnie wiążące ograniczenia emisji gazów cieplarnianych przez państwa uprzemysłowione. Miało się to odbyć w roku 1997, podczas Konferencji Stron w japońskim mieście Kioto. Do 1995 roku niemal wszystkie państwa OECD oraz UE jednostronnie zobowiązały się, że do 2000 roku ustabilizują emisje gazów cieplarnianych na poziomie z roku 1990, a niektóre, w tym Niemcy i Holandia, obiecały do tego czasu zredukować poziom emisji. Mimo to szybko okazało się, że większość państw rozwiniętych nie podejmowało kroków zmierzających do wypełnienia swych deklaracji i zapewnienia stabilizacji emisji gazów.

W tym kontekście negocjacje protokołu z Kioto zawierającego surowsze zobowiązania państw uprzemysłowionych musiały wydawać się trudne, i w istocie takie były. Sojusz Małych Państw Wyspiarskich (Alliance of Smali Island States, AOSIS), zagrożonych zalaniem wskutek wzrastania poziomu mórz, byl zainteresowany redukcją emisji w państwach uprzemysłowionych o 20% do 2005 roku. Jednak państwa eksportujące ropę zrzeszone w OPEC - ich nominalni sojusznicy z grupy państw rozwijających się G77 - silnie przeciwstawiali się jakimkolwiek istotnym zobowiązaniom ze strony państw rozwiniętych, obawiając się, że środki służące redukcji emisji zmniejszą zapotrzebowanie na ropę, co w konsekwencji zagrozi ich dochodom z jej sprzedaży. Podobnie, UE i część pozostałych państw zachodnioeuropejskich ogólnie wsparło redukcję emisji o 5-10% do roku 2010, jednak kilka innych państw rozwiniętych, w tym USA, Japonia, Australia oraz Kanada, było niechętnych poparciu jakichkolwiek zobowiązań wymagających redukcji emisji. Dawne państwa komunistyczne w Europie Srodkowo-- Wschodni ej oraz kraje byłego Związku Radzieckiego wykazywały, co zrozumiałe, podejrzliwość wobec jakichkolwiek zobowiązań mogących uderzyć w proces odbudowy ich gospodarek, a kilka z nich nie uznało za słuszne i sprawiedliwe klasyfikowanie ich jako państw rozwiniętych, kiedy stosunkowo bogate kraje, takie jak Korea Południowa czy Malezja, były określane jako państwa rozwijające się i nie znajdowały się pod żadną palącą presją ograniczenia swych emisji.