21795

innych kwestii związanych z funkcjonowaniem gospodarki. Zdaniem Marksa nie zmienia się tylko i wyłącznie gospodarka, system gospodarczy. Również społeczeństwa ulegają zmianie. Społeczeństwa lub szerzej mówiąc cała ludzka cywilizacja się zmienia, ewoluuje. Tutaj ekonomia powinna być tego świadoma, powinna odpowiednio modyfikować, dostosowywać teorie ekonomiczne do tych ewolucji, do tych zmian, które zachodzą w całej ludzkiej cywilizacji. Dostrzeżenie tych symptomów zmian spowodowało iż Marks wysunął własną wizję rozwoju społeczeństwa, a nawet całej ludzkiej cywilizacji. Gospodarka ulega zmianom, ulega ewolucji, przekształceniom społeczeństwo, przekształceniom ulega cała ludzka cywilizacja, znajduje się w procesie ciągłych zmian.

Dostrzegając te zmiany Marks wysunął własną koncepcję tego jak te zmiany następowały. Tą koncepcję można przedstawić jako formację społeczno-gospodarczą. Polega to na tym, iż Marks w dotychczasowym rozwoju ludzkości od najwcześniejszych okresów cywilizacji ludzkiej wyróżnił 5 formacji społeczno-gospodarczych, 5 systemów społeczno-gospodarczych:

1.    wspólnota pierwotna

2.    niewolnictwo

3.    feudalizm

4.    kapitalizm

5.    socjalizm (najwyższą jego formą miał być komunizm)

Tak ludzkość miała się rozwijać przechodząc przez te kolejne stadia rozwoju, które Marks nazwał formacjami społeczno - gospodarczymi. Poszczególne formacje różnią się między sobą dość istotnie, przede wszystkim systemem własności oraz systemem pracy.

I tak np. we wspólnocie pierwotnej zarówno własność jak i praca miały charakter społeczny, wspólnotowy. W takiej wspólnocie nic nie było własnością indywidualną a było własnością grupową, takiej kohorty w której ludzie żyli. Podobnie praca nie miała charakteru pracy indywidualnej, nikt nie pracował na siebie. Po to aby cała grupa przetrwała, aby zapewniła sobie środki utrzymania wszyscy musieli pracować na rzecz tej grupy, szczepu, plemienia. Razem polowano na zwierzynę. Praca oraz własność miały charakter społeczny.

W kolejnej formacji w niewolnictwie występowała już własność indywidualna, była własność indywidualna, osobista. Praca zaś miała charakter przymusowy. Pracownik stanowił przedmiot własności pana do którego należał.

W feudalizmie nadal istniała własność indywidualna, chociaż miała ona również taki społeczny charakter, a to dlatego że np. obowiązywały nakazy aby dzielić się własnym dochodem z ludźmi biedniejszymi na mocy nakazu religijnego, który mówił o jałmużnie, o potrzebie dawania, dzielenia się z ludźmi biedniejszymi tym co się ma. Praca formalnie była wolna, nie było niewolnictwa, ale nadal miała taki charakter poddańczy, była pańszczyzna, były inne formy uzależnienia pewnych osób od tych, które stały wyżej w hierarchii społecznej, a więc ten system pracy niewiele różnił się od systemu niewolniczego.

2