69530 skanuj0114 (7)

232 AKSJOLOGIA l.l Y( /SA

Zakłada się oczywiście, żc chodzi właśnie o akt wewnętrznie zły, a nic jakieś inne, choćby zewnętrznie do mego podobne działanie. W tym świetle staje się jasne, że przyjęcie przez etykę chrześcijańską wspomnianej zasady pociąga za sobą nieugiętość i bczwarunkowość rozstrzygnięć ferowanych przez nią w szeregu ważnych życiowych sytuacji.

Konflikt psychologiczny i konflikt aksjologiczny

Z tym wszakże łączą się dalsze konsekwencje w postaci dwojakiego konfliktu.

Przede wszystkim absolutny charakter wewnętrznego zła określonych aktów naraża poszczególne osoby na znaczne trudności życiowe. Stają one bow iem wobec konieczności unikania tego rodzaju czynności. W wielu wypadkach zmusza to do ponoszenia różnych ofiar, bądź też domaga się znacznego wysiłku i dyscypliny wewnętrznej, celem zachowania się w granicach dobra moralnego. Interesy życiowe człowieka zostają wystawione na ciężką próbę. Konflikt, o którym mow a, zawiązuje się więc między wartością przeciw stawną aktowi wewnętrznie złemu a określonym fizycznym dobrem człowieka (korzyścią materialną lub duchow ą, doznawaniem przyjemności, utratą życia itp ). Ilustrują ten konflikt choćby przypadki szantażu wcale w ży ciu nierzadkie. Konflikt, o którym mowa. przejawia się w przykrych wewnętrznych przeżyciach jednostki i dlatego może być nazwany konfliktem psychologicznym.

Istnienie aktów wewnętrznie złych prowadzi do innego jeszcze konfliktu. Chodzi mianowicie o to, żc zdarzają się niejednokrotnie takie sytuacje, w których człowiek - jak się zdaje skazany jest z konieczności na popełnienie zła. Stoi bowiem w obliczu wyboru, w którym każdy z możliwych do spełnienia aktów zaw icra w sobie wew nętrzne zło, a więc cokolwiek by uczynił, dopuści się czynu wewnętrznie złego. Za przykład może posłużyć wspomniana już sytuacja, w której udzielenie żądanej informacji odnośnie do sekretu stanowić będzie akt kłamstw a, o ile odpowiedź będzie niezgodna z przekonaniem mówiącego, albo też akt niedyskrecji, jeżeli mówiący ujawni to. co faktycznie w ie, ale naruszy przez to samo sekret. Owszem, nic jest wykluczone, że ewentualna odmowa odpowiedzi byłaby już udzieleniem wymaganej informacji. F.tyczny sens omawianej sytuacji wyczerpuje się więc - z pozoru przynajmniej w alternatywie spełnienia jakiegoś aktu wewnętrznie złego. Naszkicow ana sytuacja tym się różni od poprzedniej, że konflikt, jaki się w niej zaznacza, nic zawiązuje się między tą czy inną wartością moralną a określoną postacią dobra fizycznego, użytecznego lub przyjemnego, ale między samymi wartościami, jak np. w omawia nym wypadku między' prawdomównością a dyskrecją. Ich zbieżność na grun »ic odpowiedniego działania i bezpośredni związek z jego przedmiotem stwarza sytuację, w której wartości te. jak się zdaje, tak sobie nawzajem wchodzą w drogę, żc aby móc realizować jedną z nich, trzeba drugą pogwałcić. Zarysowujący się tu konflikt rozgrywa się wyłącznic na płosz czyżnie moralnej i dlatego można go określić jako konflikt aksjologiczny.

W celu uniknięcia ewentualnych nieporozumień dokonane rozróżnienie należy zaopatrzyć w krótki komentarz, stanowiący rów nocześnie wprowadzenie wc w łaściwy tok dalszych rozważań Ludzi w ich praktyce życiowej tbsorbują przede wszystkim konflikty psychologiczne. Mimo to istotny uns problemu konfliktu wartości wyraża się w konflikcie aksjologicznym. nie zaś w konflikcie psychologicznym. Z teoretycznego bowiem punktu widzenia rozwiązanie zagadnienia konfliktu psychologicznego stanowi prostą konkluzję wynikającą z nadrzędnego charakteru wartości moralnych w stosunku do dóbr hedonicznych i utylitarnych. Jeśli zatem j.ik w opisanej sytuacji - dochodzi do ich zderzenia się ze sobą i nie ma innego sposobu wyjścia z tej sytuacji, jak poświęcenie jednej z tych wartości na rzecz drugiej, wówczas zasada supremacji dobra moralnego nad utylitarnym, a tym bardziej hcdonicznym domaga się ofiary z tego co niższe, w tym wypadku jakiejś korzyści lub przyjemności, by uszanować to, co wyższe, bo moralnie dobre. Jest to surowy wymóg etyczny, który nieraz staje się powodem dramatycznych napięć i walk wew nętrznych człowieka. Niemniej jednak jedyną drogą afirmowania własnej godności moralnej i moralnego doskonalenia się są wskazania greckiego mitu o kolejach życia Herkulesa. W bohaterze tym stojącym na rozdrożu wyboru między „Cnotą" a „Rozkoszą” została ukazana moralna prawda, nakazująca pójść za wezwaniem moralnej wartości uosobionej w bogini Cnoty, wyrzec się zaś Rozkoszy mimo jej bardziej dla zmysłów- ponętnych powabów. Z tą chwilą w centrum naszej uwagi znajduje się konflikt aksjologiczny.

Tradycyjne ujęcie konfliktu wartości

Choć konflikt aksjologiczny stanowi rzeczywiste erperimentum crucis dla chrześcijańskiej teorii wartości, etyka ta nic wypracowała, jak dotąd, wszechstronnej koncepcji tego zagadnienia. Główny nacisk kładzie się w niej rac/cj na pojęcie aktów wewnętrznie złych, natomiast jogo konsekwencje w postaci konfliktu w artości widzi się w zarysach bardzo mglisiych i ograniczonych <k> pewnych szczegółowych sytuacji.