70564 P211009 35[03]

mobili*, natomiast rcr/prow/cchnione m| zwykle figury heraldyczne ora/liptff «/tu« /nr Tc dwie Mielnie grupy wywodzą się ze świaia otaczającego prd*lrieg» rycerza i nawiązują do jego czynności zarówno militarnych, j«k i po profili gospodarskich. Stąd lei można obserwować ich swoiste udosiojnicnit po4 wpływem obyczaju zachodniego, jak np. owe po ml ość (powrósło ze tlony) w herbie Nałęcz, które zamieni aię w wyszukanie związaną chustę.

Wydaje się, że len stan rozpoznany dla heraldyki polskiej do końca XV *, ulegnie daleko posuniętym przemianom w XVI w. i następnych) dla których analogicznych badań brakuje.

Mimo braku badań szczegółowych wolno przypuszczać, iż rody rycentwi szeregowego wybierają znaki rozpoznawczo-wlasnościowe, gdyż zazwyczaj służą pod chorągwią ziemską, możniejsze zaś — znaki chorągiewne, wybierane dla własnych oddziałów wojskowych. Trudno jednak twierdzić to z całą pewnością, gdyż np. Leliwici używają niewątpliwego znaku rycerskiego, a przecież pochodzą z rycerstwa szeregowego. Trzeba, jak się zdaje, liczyć się z możliwością, iż sytuacja społeczna, zwłaszcza na początku XIV w. uległa tak daleko idącym przemianom, ii trudno będzie utrzymać taką hipotezę. Nie bez znaczenia będzie tutaj również zjawisko importu zarówno rycerstwa, właśnie dorabiającego się, a w gruncie rzeczy drobnego, jak i zjawisko importu znaków herbowych z Zachodu, zwłaszcza na Śląsku. Niemniej zdaje się to wskazywać na nowe możliwości badawcze, tkwiące w heraldyce.

Nierozpoznane jest również dość prawdopodobne zjawisko młodszotd genealogicznej niektórych rodów heraldycznych (np. Awdańce i Syrokook oraz Dęb nowie). Dokładniejsze zbadanie tego zjawiska mogłoby znacznie poszerzyć naszą znajomość procesu tworzenia się stanu szlacheckiego.

W heraldyce mówi się zazwyczaj o herbach średniowiecznych, a więc klasycznych. Może to prowadzić do nieporozumień, przede wszystkim k nairnmił, iż w XV-XVHI w. nie powstawały nowe znaki herbowe. Synea adopcji herbowej, nobilitacji i indygenatu był drogą, którą stosunkowo mchem? zasób zaahów herbowych znacznie się rozrósł. Indygenat nostryfikował bosit* gnrfb zagraniczne, a więc konstruowane według zasad heraldyki europej&ś Nohilmra wymagała konstruowania nowego znaku, najczęściej zgodacfc z nwdaan heraldyki pbkiej, a rzadziej według zasad analogicznych jś u 7 arkadzie. Sanękifj było co albo nadanie ttszezerbśonego znaku ha buty irih oczywiście oimhńugoj- albo ceź również uszczerbioocgo znaku ha bumy pń ary migu przez ród szlachecki, zawsze za jego zgodą. Uunnkeg herba piegó. o* psełnaieer; go jakiegoś szczegółu, np. przy jefaud rr> •SSszpsc tfase. jednej włóczni, jedynie adopcja herbowa nic wpłynfa n p—name hczby jwikim herbowych. Analogiczne zasady stosowano i • ra ranka ds Hejnałów, n ksórych niżej.

IWi. Hdm Hóry sesje «ę heraldyczny w momencie mmmmi p rirmwrm, rtewnar swe kuuby Tgsdnir z rozwojem tej części nbnos pwmjep    hnidyocp hełmu dofconnje się na zachodzie Empr*>

XII w, s w Mkc w XIII w. * Słowaku do herbów książęcych, <łopn*n

Rjr. 88. Heim rycerski w rozwoju hldorycznym: I — garnkowy, 2 - kuhtowy, ) 4,»hnwy, 4 —> prętowy

w XIV-X V w. w stosunku do herbów rycerstwa. Niemniej jeszcze w XVI w, pojawia się rzadko, chociaż widać tendencję, szczególnie erudytów heraldycznych, do wprowadzenia jego użytku. Jak wspomnieliśmy, hełm heraldyczny nawiązuje dokształtów hełmu rycerskiego i zmienia swoje kształty analogicznie do tegoż Znamy więc w XII w. hełmy garnkowe, chroniące tylko głowę i nos, w XIII i XIV w. są w użyciu hełmy kubłowe, chroniące całą głowę wraz z szyją, zwężone ku górze, z wąską szparą na oczy, w XV w. pojawiają się hełmy dziobowe z ostro wysuniętą krawędzią dolnej szpary ocznej, na przełomie zaś XV i XVI w. pojawiają się dekoracyjne hełmy prętowe, z szerokimi przeziemikami, zabezpieczonymi przez kilka kabłąków. Ten typ hełmu najbardziej upowszechnił się w heraldyce, sczkolwiek należy dbać o zgodność stylową hełmu i tarczy, przy czym hełm ma rozmiary od 1/2 do 2/3 wielkości tarczy i musi być na niej osadzony. Do XV w hełm na tarczy jest umieszczany w pozycji sprofilowancj, ukośnej, zazwyczaj na lewym rogu tarczy, w XVI w. zaś uzyskuje pozycję prostą es face.

Hełm z klejnotem łączyła barwna przepaska, czasem mała korosu hełmowa, ozdobiona kutymi w pozłacanej blaszce fleuroaami, czyli ozdobnymi liśćmi. Zwisająca z tyłu i z boku barwna chusta, czyli łabry, stające chronić od spiekoty, w XV w. przeradzają się w wyacniowaay symetryczne dwubarwny płaszcz (wierzch w barwie poła tarczy, spód w barwie godła?.

15.S.7. Klejnot, jest to ozdoba hełmu, składająca saę z godła kituwgs, aasea uszczuplonego, piór strusich (trzech łub pśędu} dko pęku pur pawich, pojedynczych lub podwójnych skrzydeł ptasich, poram np Zadanie kłeyoosa było identyczne, jak godła na tarczy — rozpoznanie rycerza aafcmcgn w abwe.

*    ukże chęć zastraszenia przeciwnika lub jego konta potwornym uacdnokroi-•iż wyobrażeniem klcjnotowym. Pojawia się w XXI w- w XIII w. rem m dziedziczny, a upowszechnia się w XIV w. Godło w klejnocie zazwyczaj jest pwnńrrrniem godła tunteszezonego w pofe tarczy herbowej, caaaeaa jednak •ystępnje samodzielnie, utrzymywane w barwach herbu.

1S.5J. Klejnot w Polsce nie odegrał większej rab, głównie adndk brata frantów. Chociaż pojawił aię w herbach książęcych par w XHł w, ale tomem

•    XV w. był stosunkowo rzadka. liczniej pojawia mę na fmhmr XV i XVI w., nie nigdy nie stał się powszechny. Kkjnaty paWoe ananę

Mó