P211009 28[03]

herb*Bodowe miejskie j ziemskie

, Herfjy rycerstwa polskiego

W średniowieczu, kiedy granice były nieustalone, a zagrożenie zewnętrzne duże. dla władcy, który musiał odeprzeć najazd lub zbrojnie powiększać stan posiadania, podstawowe znaczenie miała liczba i uzbrojenie wojowników. Do służby wojskowej mógł powołać każdego. lecz największe znaczenie mieli wojownicy zaprawienLjn^pjaęh, dysponujący dobrymi końmi i uzbrojeniem. W zamian za swe zasługi otrzymywali oni ziemię, co zwiększało ich powiązania z władcą, a jednocześnie wynagradzało koszty ekwipunku. Koszty te przez cały okres średniowiecza były bardzo wysokie. Podczas gdy wcześniej wojownik musiał mieć konia, kolczugę, hełm. miecz i kopię, to pod koniec XIII wieku doszła do tego zbroja płytowa, duży hełm garnkowy i dodatkowe osłony dla konia (kolczuga, czaprak, metalowy naczółek). Nie tylko zmiana uzbrojenia przekształcała wojownika w rycerza, lecz także ceremonia pasowania, oznaczająca przyjęcie do stanu rycerskiego oraz nadanie za zasługi herbu. Tak tworzyła się elita, którą poza wykonywaniem zawodu łączyła wspólna wiara, etyka, kodeks postępowania, dworskość i poczucie, że działa dla wspólnego dobra. Spośród lej elity władca wybierał swych urzędników dworskich, sędziów i dostojników państwowych.

Głównym obowiązkiem rycerza było wystawianie oddziału zbrojnego i dowodzenie nim. W połowie XIV wieku podstawową jednostką wojskową stała się chorągiew rodowa, której trzon stanowili w pełni uzbrojeni rycerze, należący zazwyczaj do tego samego rodu. Poza nimi w chorągwi znajdowały się osoby w różnym stopniu zależne od wystawcy chorągwi - ubożsi członkowie rodu, sołtysi i drobne rycerstwo, a ponadto kusznicy i piesi, giermkowie i czeladź.

Chorągiew, pod kuq oddziel suwał do boju, mula godło wyiuwy Godło to było również na tarczach * szalach rycerskich, iu końskich czaprakach. mogło być i na ubraniach piechurów Równie ważne było zawołanie (pruł.lania), na ogól wcześniejsze od herbu, używane, gdy chorągiew wchodziła do bu wy i później do zwoływania rycerzy Zawołania były krótkie, na ogól związane z imieniem (Grzymała. Kornic, Korwin), przezwiskiem (Pierzchała, Zaremba, Nieczuja) lub miejscem pochodzenia właściciela herbu (Szreniawa, Nałęcz, Pilawa). Byty także żartobliwe lub groźne okrzyki bojowe (Nagody, Na pole. Po trzy na gałąź) i zawołania symboliczne (Ostoja, Krzywda, Prawda). Część zawołań późniejszych pochodzi od godeł herbowych (Polukoza, Skrzydło. Łodzią). Do widu hcrliów należy po kilka zawołań, co wiąże się z tym, że do rodu herbowego wchodzili rycerze z kilku gniazd rodowych.

Większość zawołań stało się nazwą herbów rycerskich. Niektóre herby mają nawet po kilka nazw, co, podobnie jak w poprzednim wypadku, znów wiąże się z wieloma gniazdami rodowymi oraz z tym, że herby te miały też nazwy łacińskie. Dla przykładu podam, że Łuszczyc to również Acervus, Brog, Brożek. Brożyna, Bróg, Cerulus, Laska i Laski, a inne nazwy herbu Jelita to Hastae, Jelito, Koźla rogi, Koźle Rogi, Nagody i TY es Hastae.

To, że każdy herb ma swoją nazwę, jest specyficzną cechą polskiej heraldyki. Różni się ona od zachodniej również tym. że bardzo duża część polskich herbów rycerskich ma godła, które są uprzedmiotowioną wersją wcześniejszego znaku własnościowo-rozpoznawczego. Przykładem takiego godła jest podkowa, występująca w ponad stu herbach (licząc w tym odmiany) z dodatkiem krzyża, strzały lub miecza, rzadziej z gwiazdą, księżycem lub kluczem. Kilka z tych herbów pokazujemy obok. Dalsze przykłady znajdziemy tam. gdzie mowa o znakach własnościowych.

PRZYKŁADY POLSKICH HERBÓW Z PODKOWĄ

PoMg Dołęga Łubin Krzyw*

Jasir/ębinc Wolina Cmmiji Bciina

Wcześniejsze od herbów znaki wlasnościowo-rozpoznawcze przez kilka pokoleń funkcjonowały również w okresie heraldycznym. Zdarzało się. że nie tylko ród, ale nawet rodzeni bracia używali różnych znaków pieczętnych. Janko mógł pieczętować się herbem rodowym, a jego starszy brat Staśko używał jeszcze odziedziczonej po ojcu pieczęci ze znakiem kreskowym. Stopniowo jednak cały ród przyjmował herb, najczęściej taki, jaki nosiła najznamienitsza linia tego rodu. Proces przechodzenia od kreskowych znaków wlasnościowo-- rozpoznawczych do herbu trwał nawet i trzy pokolenia. Kilka herbów ustaliło się już w XIII wieku, lecz większość dopiero sto lat pozhioj,