70864 skanuj0018a

ponawiane wyrzekanie się pierwotnego powiązania w Naprzeciw, w rzeczywistości zachodzącej między Ja i Ty, w chwilowości chwili. Religia musi wiedzieć zarówno o nędzy poznania, jak i o obowiązku poznawania, musi zdawać sobie sprawę z tego, że droga historii biegnie właśnie ponad tą nędzą i tym obowiązkiem, mówiąc zaś językiem Biblii: religia musi wiedzieć, że pożywienie z drzewa poznania pochodzi z raju, lecz prowadzi do świata.

Świat jako obiektywny i zamknięty w sobie związek wszelkiego bytu, tak naturalnego, jak i duchowego, nie istniałby dla nas, gdyby nasze rozkwitające w filozofii myślenie nie stapiało konkretów ofiarowywanych nam właśnie przez ten świat, gdyby nie łączyło ich ze sobą i ze wszystkim, co zostało przez człowieka kiedykolwiek doświadczone i ujęte jako dające się doświadczyć. Duch jako obiektywny związek naprawdę by dla nas nie istniał, gdyby myśl nie zespoliła go i nie uczyniła obiektywnym, gdyby on sam nie zobiektywizował się i nie zespolił jako filozofia. Owo niezwykłe wytworzenie obiektywnego kontinuum myślowego stało się możliwe jedynie dzięki temu, że filozofia radykalnie zarzuciła powiązanie z konkretnością. Jest to kontinuum ze statycznym systemem pojęć i dynamicznym systemem problemów — kontinuum, do którego jest w stanie przystąpić każdy człowiek. Wystarczy, aby człowiek był w stanie „myśleć”, a przystąpi on do niego wyłącznie przez wykorzystywanie tej zdolności, przez myślące rozumienie tego, co pomyślane. Tylko w taki sposób możliwe jest porozumienie „obiektywne”, to znaczy porozumienie, którego w przeciwieństwie do religijnego nie osiąga się dzięki temu, że dwoje ludzi uznaje się wzajemnie w spełnionym przez nich zaangażowaniu życiowym, ale dzięki temu, że oboje spełniają nie wymagającą jakiegokolwiek zaangażowania życiowego funkcję myślenia i za pośrednictwem owocnej dialektyki doprowadzają do tego, że powstaje napięcie między obustronnymi treściami pojęciowymi i stadiami rozwiązywania problemów. Natomiast religijny przekaz treści bytu dokonuje się przez paradoksy. Nie jest on zatem dającym się udowodnić twierdzeniem (teologia, która do tego pretenduje, jest raczej wątpliwym sposobem uprawiania filozofii) — to gest słyszącego wskazujący na zasłonięty obszar istnienia i na to, czego daje się doświadczyć tam i tylko tam. Przekaz artystyczny, o którym nie wolno tu nie wspomnieć, powstaje w formie, z której nie można wydzielić przekazywanej treści jako samodzielnie obecnego bytu. Treść bytu daje się obiektywnie przekazywać i udzielać tylko przez filozofię, i tylko w oparciu o nią, a więc jedynie przez wychodzące od niej obiektywizujące opracowanie sytuacji.

W żadnym wypadku nie chodzi tu o wyrażanie sceptycyzmu co do możliwości dostępu do prawdy i zawartości prawdy w filozofii. Mimo to przez możliwą prawdę myślową należy pojmować raczej poznawcze, realne odniesienie do bytu niż osiągnięte przez poznanie posiadanie bytu. Systemy myślowe są objawami prawdziwych (i umożliwionych jedynie przez abstrakcję) odniesień myśli do bytu; nie są one samymi „aspektami”, lecz ważnymi dokumentami owych myślowych wypraw odkrywczych.

Co się tyczy znaczenia osoby, należy jeszcze wspomnieć o jednej różnicy i jednym podobieństwie między filozofią a religią.

Tam, gdzie mamy do czynienia z rzeczywistością religijną w pojęciu osoby zawiera się całkowitość — tylko osoba jest w stanie żyć całkowicie religijnie. Rzecz jasna w tej całkowitości mieści się również myślenie jako obszar autonomiczny, ale nie zmierzający do absolutyzacji owej autonomii. Totalizację znajdujemy również u prawdziwego filozofa, lecz nie pozwala ona na równowagę; myślenie zdecydowanie przewyższa i podporządkowuje sobie tutaj wszystkie moce i potęgi przynależne osobie, tak że w wielkim akcie filozofowania myślą nawet koniuszki palców — utraciły one jednak zdolność dotyku.

9

Byt jest wobec człowieka albo tym, co Naprzeciw, albo przedmiotem. Istota człowieka ugruntowuje się w owej dwoistości stosunku do bytu. Spotkanie i ogląd nie są dwiema postaciami zjawiska, lecz dwoma podstawowymi sposobami odnoszenia się jestestwa do bytu. Dziecko, które wzywa matkę,