71779 SAM18

rptofia poStyfu i<rir1rni ir XX I XXI wtoku GWww Mfunkl. fakty, ludzie, wytfenw*.

na otearach najbardziej konfliktogennych). Do innych czynników -spinających polską dyplomację należały m.in. przemiany, jakie dokonywały się w obozie socjalistycznym po XX Zjeździć KPZR, podjęte przez niektóre z państw socjalistycznych (w tym Polskę) próby przemodelowania stosunków z ZSRR. a takie przesunięcie punktu Ciężkośći w formowaniu modelu bezpieczeństwa europejskiego z rozwiązań globalnych na koncepcje o mniejszym zasięgu terytorialnym.

Najistotniejszym tłem dla planu było dążenie do rozmieszczenia na terytorium RFN broni jądrowej. Propozycja została opracowana przez zespól, w skład którego wchodzili m.in. Adam Rapacki. Eligiusz Naszkowski. Józef Winiewicz oraz profesor Manfred I.achs (zwany „inżynierem planu”). Z ptawnomiędzynarodowegt > punktu widzenia plan Rapackiego byt częściowym programem rozbrojeniowym, obejmującym elementy dennlitaryzacji i neutralizacji strefy pod kontrolą międzynarodową, z gwarancjami ze strony mocarstw nuklearnych.

Proponowana w planie strefo bezatomowa miała objąć terytoria czterech państw: Polski, CSRS, NRD i RFN. Zobowiązania wynikające z jej ustanowienia miały dotyczyć także czterech ówczesnych mocarstw dysponujących bronią jądrową (ZSRR. USA, Wielka Brytania. Francja) i ewentualnie innych państw, których wojska stacjonowały na obszarze któregoś z krajów objętych strefo. Koncepcja zakładała, że w obrębie strefy obowiązywać miały zakazy produkcji i magazynowania broni jądrowej, rozmieszczania sprzętu i urządzeń do jej obsługi oraz używania broni przeciwko obszarowi proponowanej strefy bezatomowej. Państwa objęte strefo miały się również zobowiązać do naprodukowania, nieutrzymywania, niesprowadzania i niezezwalania na rozmieszczanie na swych terytoriach broni jądrowej oraz nieinstalowa-nia sprzętu i urządzeń do obsługi broni jądrowych. Plan przewidywał ustanowienie systemu szerokiej kontroli.

Zachód zgłosił zastrzeżenia do planu z powodu ryzyka pozbawienia państw NATO osłony atomowej (w obliczu przewagi Układu Warszawskiego w broniach konwencjonalnych), strona polska zmodyń-

kowala plan. proponując wprowadzenie dwóch etapów jego (4 listopada 1958 r.). Pierwszy obejmowałby następujące zakazy: przygotowań do produkcji, produkowania oraz wprowadź ma na ich terytoria wszelkich rodzajów broni jądrowej i środków jej przenoszenia. a także zakaz zezwalania na zakładanie nowych baz i urządzeń do magazynowania i obsługi broni jądrowej oraz środków jej przerw>-ssenia. a także zakaz przekazywańia państwom strefy brom jądrowej i środków jej przenoszenia oraz zakaz wprowadzania broni na obszar strefy. W drugim etapie dokonano by eliminacji z uzbroję ma smiI kich środków przenoszenia broni jądrowej oraz redukcji zbrojeń konwencjonalnych. Dla zagwarantowania nienaruszalności statusu strefy państwa, dysponujące bronią jądrową, zobowiązałyby saą do nicuzy-wania jej przeciwko obszarowi strefy. Proponowane zmiany, podobnie jak pierwsza wersja, nie zostały powszechnie zaakceptowane.

Negatywny stosunek państw zachodnich (zwłaszcza USA i RFN) uniemożliwił realizację planu. Stał się on jednak ważnym elementem w rozwoju idei stref bezatomowych (m.in. plan Undena - ministra spraw zagranicznych Szwecji - z 17 listopada 1961 r.. dotyczący utworzenia „klubu atomowego'*; fiński plan Urho Kekkonena stworzenia strefy bezatomowej w Europie Północnej).

Dyskusja nad planem i jego rozwiązaniami uatrakcyjniła jednak ideędtssftgugmtof/ (czyli odsunięcia od siebie sil zbrojnych głównych przeciwników w regionie szczególnego napięcia). Na fali dyskusji międzynarodowej dotyczącej stref bezatomowych, podczas Konferencji Komitetu: Rozbrojeniowego w Genewie 28 marca 1962 Polska przedłożyła plan utworzenia w Europie Środkowej strefy bezatomowej I ograniczonych zbrojeń (ostateczna wersja planu Rapackiego). Deklarowanym celem była eliminacja broni jądrowej i środków jej przenoszenia oraz redukcja sil zbrojnych i zbrojeń konwencjonalnych na terytorium Polski. CSRS. NRD i RFN (z możliwością przystąpienia innych państw). Nowej wersji planu przyświecały cele nieco bardziej uniwersalne, strefa bezatomowa miała stać się elementem podejmowanych przez państwa działań na rzecz nierozprzestrzeniania broni ją-