65368 skanuj0168 (4)

3-tX 1)1 OM Ol (Kil A I IVI /SA

wi prawo obiektywne, czyli ogólne imperatywy moralne. O ile jednak w dotychczasowych rozważaniach większą rolę odgrywało zjawisko powinności, obecnie nadchodzi czas, aby uwydatnić z należytą siłą sens i znaczenie moralnych uprawnień. Zostało to odpowiednio zaznaczone w tytule ro/ dziahi za pomocą terminu „prawo człow ieka”.

Celem uniknięcia pomieszania pojęć warto przypomnieć raz jeszcze fakt, że przedstawiony tu pogląd na strukturę prawa podmiotowego odbiega od powszechnie przez autorów (rów nież tomistyc/nych) przyjętego rozumienia tego terminu. W ich przekonaniu prawo podmiotowe (ius) odnosi się jedynie do porządku uprawnień, tak że obydwa te terminy stanowią właściwie synonimy. Oprócz tego na oznaczenie tej samej treści używają terminu „porządek prawny" z tą różnicą, że rozumieją przez to społecznic ustalony i w prawie pozytywnym skodyfikowany zbiór podmiotowych uprawnień, czyli praw czło-wicka. Natomiast pow inność w myśl tego poglądu jest konstytutywnym elementem prawa obiektywnego (lex).

Zasadniczy trzon dalszego ciągu naszych wywodów zmierzać będzie do tego, aby wykazać, że ujęcie takie nic prowadzi do adekwatnej teorii prawa podmiotowego i w ogóle prawa moralnego. Na razie wystarczy powiedzieć, że nic dostrzega ono właściwej korelacji między prawem obiektywnym i prawem podmiotowym, co utrudnia bardzo uchwycenie specyfiki ich normatywnej treści. Tym chyba tłumaczyć można brak zdecydowania autorów to-mistycznych przy ustalaniu miejsca dla traktatu o prawie podmiotowym (</« iurt) w ramach wykładu etyki ogólnej. Niektórzy umieszczają go nawet po traktacie o sumieniu (mimo, że wcześniej rozprawiają szeroko o prawic obick tywnym) nie bacząc, że prawo podmiotowe zawiera normy obowiązujące przy formowaniu sądów sumienia

Zaznaczyć także wypada, że w zagadnieniu prawa podmiotowego nie ma potrzeby rysować jego historycznego rozw oju. Wiadomości odnoszące się do tego tematu zostały podane w poprzednich rozdziałach o praw ic na turalnym i prawie pozytywnym, z którymi praw'o podmiotowe pozostać przecież, w ścisłym związku. Można jedynie przypomnieć brzemienny w na stępstwa wpływ pozytywizmu prawnego na współczesne pojmow anie pi a wa podmiotowego. Zaznacza się on w dwojakim kierunku: w^f oderwaniu prawa pozytywnego od praw-a naturalnego oraz w zacieśnieniu podstaw praw a podmiotowego wyłącznic od ram prawa pozytywnego. Doprowad/i ło to do panującego dziś poglądu, że osobowe uprawnienia człow ieka s.| wyłącznie tworem państwa, a więc poza państwem człowiek żadnych praw nic posiada. Etyka chrześcijańska zajmuje stanowisko biegunowo przeciw stawne. Prawo podmiotowe wraz z zaw-artym w jego granicach systemem upraw nień człowieka stanowi integralną część porządku moralnego. Dian

KO leż opiera się ostatecznie na prawic naturalnym, które określa / kolei zasadnicze elementy pozytywnego prawa podmiotowego. Odpowiednio do tego punkt ciężkości naszych rozważań spoczywać będzie na analizie praw -no-naturalnych aspektów prawa podmiotowego ze względu na ich kluczową pozycję w całej tyczącej tego prawa problematyce.

Ontologia praw a podmiotowego

Chodzi o pogłębienie pojęcia prawa podmiotowego przez rozwinięcie tych aspektów jego rzcczyw istości. które w jaśniejszym świetle ukażą jego normatywną genezę oraz obiektywną specyfikę. Ponieważ da się to osiągnąć tylko drogą całościowego ujęcia tematu, niektóre wyjaśnienia znane z poprzednich rozważań zostaną ponownie przypomniane. W sumie pozwoli to lepiej zdać sobie sprawę z miejsca, jakie przysługuje prawu podmiotowemu w ramach porządku moralnego. Poczynione na wstępie uwagi orientują też wystarczająco, że nawiązaniem do zamierzonej analizy winna być zasada ustalona na podstawie faktów doświadczenia moralnego, która prawo podmiotowe pojmuje jako pochodną obiektywnego prawa moralnego. Z tego powodu definicję tego prawa obrać należy za punkt wyjścia właściwego toku rozważań.

W zwięzłym sformułowaniu brzmi ona następująco: jest to stałe /a-r/ądzenie kompetentnego autorytetu uzdalniające podporządkowane lnu podmioty rozumne (osoby i grupy) do działania etycznie godziwego (por. s. 329). Definicja ta sprawdza się w całej rozciągłości w zastosowaniu do prawa naturalnego, jak też i prawa pozytywnego, które z tego tytułu zawierają i skupiają w sobie wszystkie istotne elementy prawa moralnego. Szczególnie zaś doniosłe znaczenie ma tu fakt, że obydwu tym kategoriom obiektywnego prawa moralnego przysługuje moc uzdalniania ludzi do działania etycznego (czyli spełniania tego, co moralnie dobre, a unikania tego, co moralnie złe). Znaczy to. że w obiektywnym praw ic moralnym tkwi specyficzna normatyw na sprawczość zwrócona ku ludziom jako podmiotom działania moralnego i w nich się urzeczywistniająca w sposób określony własną naturą tego prawa.

Na ten punkt zwrócić należy baczniejszą uwagę. Wskazana przed chwilą właściwa prawu moralnemu moc uzdalniania ludzi do etycznego działania, •.koro dosięgnie niejako określonych osób (czy innych podmiotów działania moralnego), musi w- nich wywołać odpowiednie skutki. Skutkami tymi nic może być nic innego, jak tylko wyposażenie człow ieka w określoną moralną jakość, któia daje człowiekowi aktywną możność działania we właściwym obie zakresie, podobnie jak to czynią, np. fizyczne władze widzenia, czucia,