74075 IMG34 (2)

METS (Metadata Cncodinn and Transmission Standard) nowstnl z mvślń „l..

^s Jego obsługą zajmuje się NetWork Devclopment and MARC Standard* Qwp< funkcjonujący w Library of Congress wraz z Digital Library Federation. Idea ^ nta danych wraz z metadanymi była jut wcześniej przedstawiana; jednym ? najbaj^4, znanych modeli jest Warwick Framcwork powstały podczas drugich warsztatów ju!S Corc w 19% r, Była to architektura konceptualna dla logicznej agregacji różnych J?

jow mctadanych w pakiety zwane kontenerami.

METS jest to Schemat XMl dostarczający słownictwa i syntaktyki, służących t_w

.    *    *    #    "    I * I .    .1.    Ul MAfltiAI IVli lAtAut'¹    mil I. .

nych obiektów cyfrowych (McDonough 2006, s, 149).

Zarządzający formatem METS wybrali niektóre standardy mctadanych jako tc, ki^

najlepiej współpracować będą z tym formatem. Wśród mctadanych opisowych znałaby się Dublin Corc, EAD. MODS'⁴ (Metadata Objed Dcscription Schema) oraz MARC‘XMj i MIN. METS stosowany jest w kilku produktach, zarówno typu open source (Fcdi, Grcenstone), jak komercyjnych (VITAL firmy VTLS).

MODS jest schematem opisu źródeł, wyrażonym jako Schemat XML. Został on utwo. rzony we współpracy Library of Congress z Indiana Univ., OCLC i Univ. of Chicago. Jego etykiety nie są numeryczne, podobnie jak w Dublin Corc, dzięki czemu zapewniając współpracę z formatem MARC (choć zawiera tylko podzbiór jego pól), może wspomagać tworzenie własnych opisów. Jest on szczególnie polecany do opisu zasobów dziedzictwa kulturowego i humanistyki. Dzięki rozróżnieniu pomiędzy treściami intelektualnymi źró-dla oraz jego formatem cyfrowym i lokalizacją udało się ograniczyć problemy związane z opisem obiektów cyfrowych, utworzonych z analogowych oryginałów. MODS upraszcza złożoną strukturę MARC, jednak jednocześnie wyraźnie ogranicza jego elastyczność [Goldsmith, Knudson 2006).

Wszystkie elementy MODS są opcjonalne (oprócz Tytułu) i powtarzalne (oprócz Informacji o rekordzie). Wersja MODS Lite zawiera tylko te pola z formatu MARC 21, które można bezpośrednio konwertować do Dublin Core.

Schemat CSMD (Core Scientific MetaData) służy realizacji nieco innych zadań, niż przedstawione wcześniej: ma pozwalać na opis przedsięwzięć naukowych oraz surowych danych powstających w ich wyniku. Rozwijany przez Science & Technology Facility Co-unciP(STFC). składa się z kilku części;

*    Zakres badań (słowa kluczowe, hasła przedmiotowe).

*    Opis badań (nazwa, instytucja, zespół badawczy, rodzaj badań).

*    Czynności badawcze (metoda, opis, niezbędne zasoby).

*    Zasoby danych (opis. kolekcja, związki z czynnościami, identyfikator).

*    Warunki dostępu.

CSMD pozwala na szczegółowy opis prowadzonych badań i danych uzyskanych w ich wyniku.

Poniżej prezentuję zasoby mctadanych opisowych (danych bibliograficznych), dostarczane przez biblioteki i dostawców baz danych. Zostały one przedstawione łącznie w jednym miejscu, gdyż w globalnej bibliotece cyfrowej zasoby te tworzą coraz ba rdziej wyodrębnioną grupę serwisów GBC, stanowiąc w dużej części zasoby ukrytego Webu. Zagadnienia związane z wyszukiwaniem w tych zasobach będzie mowa w p. 4.3.

^:' hlfpy/www.loc.gov/stondards/mcłs/.

'* http;/Amv, loc.gov/sfandarrfs/mods/;

^!hllp;,''nww.iciiecli.ic.uk/.

Jnk twierdzi Michncl Nenlwich, obecnie nieomal wt/yalkic wyka/y /awiłWiw bibliotek

naukowych, u często także same zasoby dostępne si| onlmc |Ncntwieli 2003, i 78) Wy-

różnić można następujące rodzaje tych wykazów:

•    Katalogi biblioteczne (OPAC) ią bibliograficznymi bazami danych, zawierającymi z zasady jedynie metadane opisowe dokumentów, głównie tradycyjnych, ale również zdarzają się opisy dokumentów elektronicznych (o dostępie lokalnym i zdalnym). Jako format danych stosuje się MARC w różnych odmianach, wraz z ISO 2700 Opisy rzadko pozwalają na bezpośrednie przejście do pełnego tekstu dokumentu. Można więc określić je jako elektroniczne wersje dawnych katalogów kankowych, tylko oferujące większe możliwości wyszukiwawcze i inne usługi dodatkowe zob p. 4.1

•    Biblioteki cyfrowe wraz z cyfrowymi dokumentami pclnotekstowymi udostępniają także ich metadane opisowe. Zazwyczaj zebrane są one w formie bazy danych"', rzadziej dostęp jest poprzez listę dostępnych obiektów”. Metadane czasem występują w formacie MARC, jednak przeważnie w jednym z nowych schematów mctadanych. Przeważa schemat Dublin Corc, coraz częściej w powiązaniu z syntaktyką, opartą na XML Dodatkowo tworzone są indeksy, powstałe w wyniku indeksowania pclnotekstowego tych dokumentów.

•    Repozytoria, gromadzące bardzo zróżnicowane materiały, głównie jednak artykuły naukowe. Metadane mogą być tu gromadzone centralnie, wraz z tekstami dokumentów lub repozytorium może zawierać wyłącznic metadane i odpowiednie indeksy, a pełne teksty są rozproszone i udostępniane na serwerach wydawców; w taki sposób funkcjonuje na przykład archiwum RePEc”.

•    Bazy wiedzy, szczególnie zgromadzonej w Webie, są specjalnymi bazami danych, służącymi do udostępniania nie danych czy informacji, ale wiedzy. Zapewniają one reprezentację wiedzy w określony, sformalizowany sposób (na przykład w formie klasyfikacji czy ontologii). wraz z połączeniami pomiędzy jej elementami, zapisanymi w bazie danych. Bazy wiedzy stanowić będą podstawę Semantycznego Webu.

•    Portale internetowe nie stanowią zasobów obiektów cyfrowych, zgromadzonych w jednym miejscu (serwerze), ale zbierają odesłania do zasobów zewnętrznych, rozproszonych w sieciach rozległych. Dla użytkowników oferują one tzw. metadane trzeciej strony, czyli wykonane przez niezależną instytucję, poza autorem i wydawcą. Portal jest więc serwisem GBC, składającym się wyłącznie z mctadanych, zawierających m.in. odnośniki do dokumentów pierwotnych. Przykładem takich zasobów są projekty realizowane w ramach RDN⁷’ (Resource Discovery Network).

•    Biblioteki hybrydowe udostępniają zarówno dokumenty tradycyjne, jak i cyfrowe. Często zdarza się, że dla obu rodzajów zbiorów powstają odrębne zasoby metadanych (katalogi), w których metadane tworzone są według różnych zasad, w różnych formatach [Grabowska 2007, s. 27]. Dla właściwej obsługi informacyjnej użytkowników niezbędne jest zintegrowanie wszystkich narzędzi wyszukiwawczych w sposób umożliwiający odszukanie wszystkich potrzebnych materiałów w jednym miejscu. Rozwój prac w tym zakresie wskazuje, że miejscem tym będzie wyszukiwarka internetowa.

Większość bibliotek, tradycyjnych, cyfrowych i hybrydowych, oprócz własnych zasobów metadanych udostępnia także komercyjne bazy danych, tworzone poza biblioteką.

Bazy te są niezależne od bibliotek i mogą być udostępniane bezpośrednio poprzez siec ’* Przykładem mogą być polskie biblioteki cyfrowe stosujące oprogramowanie dLibra, hilp;//dlibja.psoc.pl/.

” W taki sposób funkcjonuje wspomniany wcześniej Projekt Gutenberg.

" RePEc (Research Papers in Economics) tworzone jest przez ochotników z ponad 60 krajów. Udostępnia prawie 550 tys. różnego rodzaju obiektów, w tym 433 lys. raportów, artykułów, książek, oprogramowania, wykazów publikacji, kontaktów instytucjonalnych dostępnych online. http://repec.org/.

’* W ramach projektu funkcjonują portale BIOME (biomedycyna), EE VL (technika, informatyka), HUMBUL (nauki humanistyczne), PSIGate (fizyka), SOSIG (nauki sposleczne); htlp.7/www.portal.ac.uk/spp/.

113