76409 skanuj0037 (47)

78 Klimnt społeczny

nami stosowanymi dotychczas, i i: wyeliminowania występujących - zer. t.t-mentów naznaczania spolcczncg-: rerxs.\-salnc przy tym jest to, żc lacrsc " raz cliens znaczy nie tylko klient, erz ziezt „prz)'pisany do gleby", poddrr-. 'zrzzic wasal, nicwolny. (A.S.)

Zob. empatia.

Literatura:

Dclooz P., Lópcz M.-L, 1995, Szr.crarzzzcz i ocena doświadczeń zttwodcr*yzz * erze: socjalnej. Siatka pytań dla praco*--dis* zr.-cjalnych, Wyd. Nauk. Scholar, Wrzr-a

Klimat społeczny, zob. efeir zrerres kuli.

Koercyjnc teorie, zob. funkcj'xaJ

Kognitywizm (lac. cogito - zr-tĄ. z~ stanawinm się), stanowisko ztzrtrr/zzzt w obrębie nauk społecznych poiczruzzzęz znaczenie procesów poznawczych "a bsća-niu i wyjaśnianiu działań poćzrcc^yć: oraz rzeczywistości społecznej. zzzr-gólności zwraca się uwagę na prjzzr- percepcji, sposoby postrzegania azt~-ręrrc świata, style myślenia, sposoby za:ć-.—ar-.-i i gromadzenia wiedzy. Badanii a; zcęz mieć charakter uniwersałistyczry rażśizc-centrować się na jakiejś wybrarę rricn-wości społecznej lub kulturze, -rr-ńraze się, źe działania ludzkie zalezą :ć zręę.. w jaki sposób podmiot postrzegł zzzzzpd.-stość. Taka sama sytuacja może "r-i :ć-miennie ujmowana przez, różne żorżety. Kognitywizm stara się ustalić prrrzSrT^c-ści występujące w tej sferze, rz. 'rr-ć czynniki warunkujące przebieg remda. a także społeczne i kulturowe przyjęcia (świadomie lub nie) óceśaiego obrazu rzeczywistości.

Nurt kognitywny widoczny jes: - :'cn-bic psychologii,'antropologii, ~^rir : jr^. raturze. W socjologii uksztalto'-r=iy hę :ć-rębne subdyscypliny - socjologii ~ećzy (zob. [Problemy... 1985]), socjologu~tt\" lub nawet socjologia socjologu - syrence się de facto w obrębie lego warz. Zzzsa podejmowane są tu także zagadnienia cpi-stemologicznc (zob. (J. Niżnik 1979; E. Mokrzycki 1980]), charakterystyczne zarówno dla socjologii, jak i filozofii. Peter L. Berger i Thomas Luckmann [1983] wskazując na społeczny proces konstruowania rzeczywistości (realności), nic traktują jej jako danej „z zewnątrz" w gotowej postaci. Wątki charakterystyczne dla kierunków kognitywnych wyraźnie występują w ujęciach odwołujących się do koncepcji definicji sytuacji. (A.S.)

Zob. definicja sytuacji, image, subdyscypliny w socjologii, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Dcrgcr P.L., Luckmann T._t 1983, Społeczne tworzenie rzeczywistości, IM W, Warszawa. Mokrzycki E., 1980, Filozofa nauki a socjologia. Od doktryny metodologicznej do praktyki badawczej, PWN, Warszawa.

Niżnik J., 1979, Przedmiot poznania w ncukacli społecznych, PWN, Warszawa.

Problemy socjologii wiedzy, 1985, wybór A. Chmielccki i in., PWN, Warszawa.

Kolektywizm, różnego typu doktryny społeczno-polityczne głoszące prymat zbiorowości nad jednostką. W przypadku kolizji interesów indywidualnych i zbiorowych pod uwagę bierze się przede wszystkim interesy (lub racje) grupowe. Uznaje się, żc jednostka winna się im podporządkować lub że dopuszczalne jest naruszenie dóbr (interesów) indywidualnych w imię realizacji celów grupowych. Naród, klasy spo'ccznc lub rozumiane na różne sposoby „społeczeństwo” wskazywane są najczęściej jako grupy, którym jednostka winna być podporządkowana. Niekiedy wskazuje się również niektóre instytucje, np. państwo. Kolektywizm wychodzi z prostej obsciwacji, źe jednostka stanowi element wszelkiego typu zbiorowości, a zarazem uznaje, ::c „całość" jest ważniejsza od „części”. Kolektywizm jest jednym ze stanowisk w odwiecznym sporze o relacje między jednostką a społeczeństwem. W skrajnych przypadkach - np. kolektywizmu w wersji komu-

Koncepcja dramaturgiczna 7*>

nistyczncj - realizacja interesu grupowego (klasovvcgo) służy jako usprawiedliwienie i uzasadnienie eksterminacji oraz różnych form represji w stosunku do osób o odmiennych przekonaniach, a także wobec innych zbiorowości (klas lub narodów) i ich członków. Termin „kolektywizm" występować może w dwóch znaczeniach: jako stanowisko teoretyczne przeciwstawne indywidualizmowi lub jako ustrój polityczny. (A.S.)

Zob. holizm, indywidualizm, społeczeństwo.

Kompensatory, zob. dcprywacja.

Kompetencja kulturowa, uformowana w procesie socjalizacji zdolność jednostki do właściwego odczytywania, interpretowania i rozumienia znaków oraz symboli przyjętych w danej kulturze. Znaczenie określonego przedmiotu lub czynności zależy w dużym stopniu od kontekstu kulturowego, w jakim występuje. Przejawem kompetencji kulturowej jest umiejętność dostrzegania odcieni i zmian znaczeniowych w powiązaniu z różnymi kontekstami w obrębie danej kultury. Jedną z form kompetencji kulturowej jest kompetencja językowa. (A.S.)

Zob. kultura, socjalizacja.

Komunikacja niewerbalna, zob. interakcja.

Komunikowanie, zob. interakcja, plotka.

Komunizm, zob. kolektywizm.

Koncepcja czterech pragnień W.I, Thomasa, zob. potrzeba.

Koncepcja dekompozycji, jeden ze sposobów analizy i opisu przekształceń struktury społecznej. Dekompozycja odnosi się do cech położenia społecznego (pochodzenie, poziom dochodów, wykształcenie, styl życia itp.) członków jakiejś zbiorowości. Podkreśla się, żc współczesne klasy lub warstwy społeczne charakteryzują się mniejszą wewnętrzną jednorodnością (homogenicz-.hością) tych cech niż dawniej. Osoby z różnych warstw lub klas społecznych wykazywać mogą znaczne podobieństwo, jeśli chodzi o poziom wykształcenia, wysokość i rodzaj uzyskiwanych dochodów, styl życia. Zasadniczą własnością przemian struktury społecznej jest - w tym ujęciu - zacieranie się różnic klasowych, zanikanie podziałów, przeciwieństw i sprzeczności interesów. W związku z tym mówi się o amorficzności (tj. bczksztaltności) struktury społecznej. Ujęcia alternatywne w stosunku do koncepcji dekompozycji akcentują konieczność badania nowych typów nierówności występujących w obrębie społeczeństwa. (A.S.)

Zob. klasy społeczne, socjologia ckonomic/n.i. struktura społeczna, styl życia, zmiana spolce/na.

Literatura:

Tyszka A., 1985, nadania nad stritkliirq społeczeństwa polskiego. Próba typologii stanowisk [w:] O społeczeństwie i teorii społecznej. Księga poświęcona pamięci Stanisława Ossowskiego, pod red. E. Mokrzyckiego. M. OHerskiej, J. Szackiego, PWN, Warszawa.

Koncepcja dramaturgiczna, jeden z nurtów w ramach socjologii życia codziennego, wypracowany przez Ervinga Goffmana. Odwołując się do analogii między życiem społecznym a teatrem zmierza się do wykrycia różnych technik manipulo-' wania wrażeniami stosowanymi przez ludzi i instytucje w ich codziennych działaniach (zob. [E. Goffman 1981]). Podobnie jak w teatrze stosuje się różne zabiegi, aby doprowadzić do wywołania zamierzonego efektu końcowego, także w życiu społecznym jednostki i grupy stosują - często nawet nieświadomie - różnego typu środki mające prowadzić do wytworzenia u partnera odpowiednich wrażeń. Wiąże się z tym także niedopuszczenie do wystąpienia czynników mogących zakłócić „występ" (czyli wszelką działalność, która przebiega w obecności grupy obserwatorów i wywierającą na nich wpływ).

Przykładowo, w życiu społecznym - podobnie jak w teatrze - bardzo często stosowany jest podział na „scenę" i „kulisy”. Sceną w życiu społecznym są wszelkiego