DSCN1729

78 Klimat społeczny

nami stosowanymi dotychczas, a także do wyeliminowania występujących w nich elementów naznaczania społecznego. Paradoksalne przy tym jest to, że łaciński wyraz cliens znaczy nie tylko klient, lecz także „przypisany do gleby”, poddany, lennik, wasal, niewolny. (A.S.)

Zob. empatia.

Literatura:

Delooz P.. Lópcz M.-L-, 1995, Systematyzacja i ocena doświadczeń zawodowych w pracy socjalnej. Siatka pytań dla pracowników socjalnych, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.

Klimat społeczny, zob. efekt śnieżnej kuli.

Koercyjne teorie, zob. funkcjonalizm.

Kognitywizm (łac. cogito - myślę, zastanawiam się), stanowisko teoretyczne w obrębie nauk społecznych podkreślające znaczenie procesów poznawczych w badaniu i wyjaśnianiu działań podmiotowych oraz rzeczywistości społecznej. W szczególności zwraca się uwagę na procesy percepcji, sposoby postrzegania otaczającego świata, style myślenia, sposoby zdobywania i gromadzenia wiedzy. Badania te mogą mieć charakter uniwersalistyczny bądź koncentrować się na jakiejś wybranej zbiorowości społecznej lub kulturze. Przyjmuje się. że działania ludzkie zależą od tego, w jaki sposób podmiot postrzega rzeczywistość. Taka sama sytuacja może być odmiennie ujmowana przez różne podmioty. Kognitywizm stara się ustalić prawidłowości występujące w tej sferze, tzn. ukazać czynniki warunkujące przebieg poznania, a także społeczne i kulturowe następstwa przyjęcia (świadomie lub nie) określonego obrazu rzeczywistości.

Nurt kognitywny widoczny jest w obrębie psychologii, antropologii, nauk o literaturze. W socjologii ukształtowały się odrębne subdyscypliny — socjologia wiedzy (zob. [Problemy... 1985]), socjologia nauki lub nawet socjologia socjologii — sytuujące się de facto w obrębie tego nurtu. Często podejmowane są tu także zagadnienia stemologiczne (zob. [J. Niżnik 1979- g fr krzycki 1980]), charakterystyczne iar^ dla socjologii, jak i filozofii. Peter L (u ger i Thomas Luckmann [1983] wskazuj* na społeczny proces konstruowania * czywistości (realności), nie traktują jej j^₀ danej „z zewnątrz” w gotowej postaci. W*, ki charakterystyczne dla kierunków kognj tywnych wyraźnie występują w ujęciach oś wołujących się do koncepcji definicji syt» cji. (A.S.)

Zob. definicja sytuacji, image, subdyscyplim w socjologii, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Berger P.L., Luckmann T., 1983, Społeczne ujrzenie rzeczywistości, PIW, Warszawa. Mokrzycki E., 1980, Filozofia nauki a ioqak-gia. Od doktryny metodologicznej do praktyki badawczej, PWN, Warszawa.

Niżnik J„ 1979. Przedmiot poznania »■ naukach społecznych, PWN, Warszawa.

Problemy socjologii wiedzy, 1985, wybór A. Chmiclccki i in.. PWN, Warszawa.

Kolektywizm, różnego typu doktryn społeczno-polityczne głoszące prymat zbiorowości nad jednostką. W przypadku kolegi interesów indywidualnych i zbiorowych pod uwagę bierze się przede wszystkim interesy (lub racje) grupowe. Uznaje się, że jednostka winna się im podporządkować lub tt dopuszczalne jest naruszenie dóbr (interesów) indywidualnych w imię realizacji celów grupowych. Naród, klasy społeczne lub rozumiane na różne sposoby „społeczeństwo” wskazywane są najczęściej jako grupy, którym jednostka winna być podporządkowana. Niekiedy wskazuje się również niektóre instytucje, np. państwo. Kolektywizm wychodzi z prostej obserwacji, że jednostka stanowi element wszelkiego typu zbiorowości, a zarazem uznaje. Ze „całość” jest ważniejsza od „części”. Kolektywizm jest jednym ze stanowisk w odwiecznym sporze o relacje między jednostką a społeczeństwem. W skrajnych przypadkach - np. kolektywizmu w wersji komu-