77117 skanuj0019 (63)

■yłącza się do wspólnej zabawy. Emocje odgrywają istotną rolę w ustalaniu się nacji z dorosłymi, a także w eksplorowaniu otoczenia i tworzeniu obrazu własnej ■Boby. W okresie niemowlęcym, dzięki bodźcom pochodzącym z własnego ciała Kórych źródłem jest niezaspokojenie potrzeb - głód, dyskomfort, wrażenia kines-^Byczne - związane z ruchem, wrażenia dotykowe) kształtują się zalążki poczucia ^Rjębności fizycznej.

■Podstawą wzajemnej relacji dziecko-dorosły jest umiejętność wyrażania przeczyć i odczytywania zewnętrznych wyrazów emocji partnera interakcji. Dziecko ■1. miesiącu wyraża mimicznie (uśmiechem) takie stany emocjonalne jak radość czKlzadowolenie, w 3.-4. miesiącu mimicznie wyraża złość i smutek, w 7. miesiącu Brach, a pod koniec 1. r.ż. nieśmiałość i wstyd. Matka reaguje na mimiczne wyra-zyistanów emocjonalnych niemowlęcia, przy czym im częściej wzmacniane są ■locje pozytywne, tym częściej pojawiają się wyrazy mimiczne pozytywnych ■mocji.

■Reakcje dzieci świadczące o rozpoznawaniu przez nie mimicznych wyrazów ■mocji u dorosłych pojawiają się w 6. miesiącu; wówczas dzieci wykazują prefe-Rncje stanów emocjonalnych innych osób, a także potrafią wyrażać tę samą emocję, co twarz, na którą patrzą (Campos i in., 1983). Pod koniec 1. r.ż. dzieci regulują Kasne zachowania na podstawie obserwowanego wyrazu mimicznego twarzy Roby dorosłej, np. zachęcone uśmiechem zbliżają się do nowej zabawki.

■    Uczucia dziecka są ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami ^Rinteresowaniami, a także z wydarzeniami w jego bezpośrednim środowisku Rpłecznym (np. konflikty między rodzicami). Dla prawidłowego rozwoju dziecka ■zbędne jest przywiązanie, które rozwija się od chwili urodzenia, ale wyraźne jjego przejawy w postaci nieufności wobec obcych, a także śmiałości przejawianej ■boku opiekuna, czy protestu przeciwko rozstaniu z matką obserwować można w drugim półroczu 1. r.ż. W wyniku badań M. Ainsworth (Ainsworth, Witting, f|969) wyodrębniono trzy typy przywiązania: (a) dzieci lękowe - unikające, które ■ie przejawiają emocji negatywnych w czasie rozstania z matką, ale gdy wraca, uni-Jkają jej, (b) dzieci ufnie przywiązane, wykazują negatywne emocje, gdy matka je Ruszczą i reagują entuzjastycznie na jej powrót, (c) dzieci lękowo ambiwaletne wykazują silne emocje negatywne w trakcie rozstania z matką, reagują agresją przy jejlipowrocie. Jedynie w odniesieniu do dzieci z grupy b, które rozwinęły zdrowe feywiązanie można, zgodnie z koncepcją J. Bowlby’ego (1971), oczekiwać pra-■dłowego rozwoju w przyszłości.

■    Wytworzenie się przywiązania zależy od wrażliwości matki na potrzeby dziecka, ale również od temperamentu dziecka (dzieci częściej reagujące strachem silniej Rgatywnie reagują na rozstanie z matką). Przywiązanie ma wpływ na rozwój kom-Rtencji poznawczych i społecznych dziecka: czując się bezpiecznie dzięki obe-feości matki i zachęcane przez nią do działania, podejmuje eksplorację otoczenia ■tycznego i społecznego.

■    W wieku niemowlęcym pojawiają się reakcje na inne dzieci. Pod koniec pierwszego półrocza dziecko obserwuje inne dziecko i uśmiecha się do niego; w trzecim kwartale gaworzy do innych dzieci, naśladuje ruchy rówieśnika, daje zabawkę

65