78588 Skanowane6

warunki bytu zmuszają, go do skierowania swej uwagi raczej na ziemię niż ku niebu, a znaczenie nieba odkrywa on dopiero wówczas, gdy stamtąd grozi mu śmierć.

15. Nowe „postacie” boskie zajmują miejsce bogów uranicznych.

Faktycznie, nigdzie w pierwotnej religijności istoty niebiańskie nie odgrywają pierwszoplanowej roli. Panują formą religijności u Australijczyków jest totemizm*' W JPolinezii. mimo istnienia wierzeń w najwyższe bóstwo niebiańskie lub pierwotną parę boską (patrz niżej), życie religijne chara    ni«Jaagat.ym polidemoniąmem

albo politeizmem. Na wyspach Yap na Zachodnich Karolinach istnieje dość wyraźne przekonanie o istnieniu Jelafaza, najwyższej istoty, dobrego stwórcy itp., ludność- jpd^nak czci duchy (taliukan). Na wyspach Wetar w Indonezji tubylcy mimo uprawiania fetvszvzmu znaia najwyższą istotę?--, starnwieeznpgn” który mieszka na słońcu lub w niebie. W ogóle w Tndnnpgji parzpine hóstwn nieba zlało się ze słońęgcfl-hdrxistąpi?lTTrrcr-T»łejsrg; np. na Celebesie I-TaT zasymilowało się z bóstwem słonecznym, które zresztą tubylcy uważają za kontynuatora dzieła stworzenia rozpoczętego przez I-lai. Z podobnym zjawiskiem spotykamy się na wyspie Timor i na innych licznych wyspach (por. Pettazzoni, s. 130 ns.).

W Melanezji-dominantę życia religijnego stanowi wiara wjmana, ale istnieją tam również aaimizm i ślady.w-ieczeń w bóstwo niebiańskie^. Strukturę religijności na wyspach Fidżi stanowi animizm mimo pozostałości wiary w naczelne bóstwo niebiańskie o imieniu Ndengei, przedstawiane jako paradoksalna postać o głowie węża i tułowiu z kamienia; gdy Ndengei się rusza, ziemia się trzęsie, jest on jednak stwórcą ziemi, jest wszechwiedzący, karze zło itd. (Pettazzoni, s. 155 ns.). Jak widzieliśmy, u ludów afrykańskich znane są inne religijne dominanty poza monoteizmem lub monolatrią, mimo że i one zachowały względnie nietkniętą wiarę w najwyższą istotę niebiańską. W religii Indian Dene przeważa kult duchów i szamanizm, ale występuje w niej również najwyższa istota niebiańska Juttoere (co oznacza: „ten, który jest na wysokości”).

W innych regionach bóstwo lunarne zastąpiło najwyższą istotę uranićzną; stało się to na przykład u tubylców z wysp Banka (Co-drington, The Melanesians, s. 155 ns.) oraz na Nowych Hebrydach (Pettazzoni, s. 161). W wyjątkowych wypadkach — prawdopodobnie

pod wpływem matriarchatu — naczelne bóstwo niebiańskie jest rodzaju żeńskiego: tak więc Hintubuhet w Nowej Irlandii zachowała wszystkie cechy naczelnego bóstwa niebiańskiego (pasywność itp.), ale jest rodzaju żeńskiego; por. żeńskie (i zwierzęce) postaci boga Puluga, znane pod nazwą Biliku i Oluga (A. P. Brown, The Ando-man Islands, Cambridge 1916, rozdz. 3), naczelne bóstwa żeńskie u plemion Hopi, Nawaho itd. Gdzie indziej znów wielka bogini zajęła miejsce pierwotnej istoty niebiańskiej, jak np. u plemion Toda,

Kawi z Assamu itd. W Południowych Indiach naczelne bóstwo ura-niczne nie odgrywa prawie żadnej roli, a życie religijne pochłania całkowicie kult miejscowych bóstw żeńskich, grama devata.

Motyw pary pierwotnej: niebo (męskie) — ziemia (żeńskie) występuje dość często. Na indonezyjskiej wyspie Keisar głównym przedmiotem kultu są: pierwiastek męski^lakarom manouwe mieszkający w niebie i czasowo na słońcu oraz pierwiastek żeński Makarom ma-wakhu przebywający na ziemi (Pettazzoni, s. 134). Pierwotna para i odpowiadający jej mit kosmogoniczny są cechą charakterystyczną Polinezji i Mikronezji. Najczęściej występują one w dobrze znanej wersji Maorysów czczących parę Rangi i Papa. Na ślady wierzeń w pierwotną parę boską można natrafić również w Afryce; u południowych plemion Bantu, zwłaszcza wśród ludów Bawili i Fjort, naczelne bóswo niebiańskie Nzambi schodzi na plan drugi ustępując miejsca tak samo zwanemu bóstwu ziemi, którego tajemnicze obrzędy są przekazywane wyłącznie kobietom (tamże, s. 210 ns.; Frazer, s. 130 ns.). Mityczny motyw pary niebo-ziemia występuje również w południowej Kalifornii (brat i siostra; z ich związku biorą początek wszystkie rzeczy), u Indian Pima i w Nowym Meksyku, a Indian z równin (Plains Indians), u Siuksów, u Pawnisów i na Antylach (por. Numazawa, Die Weltenjange in der japanischen Mytho-logie, s. 301 ns.).

16. Stapianie się różnych bóstw w jedno (fuzja) i wchodzenie jednych bóstw na miejsce innych (substytucja). Jak widzimy, naczelne bóstwo niebiańskie wszędzie ustępuje miejsca innym postaciom religijnym. Morfologia tej substytucji jest dość zróżnicowana, ' ale sens każdej substytucji jest prawie taki sam, a mianowicie mrze j-    /

ście od transcendencji i pasywności ist.pt gjełpąńskictudn rlyn^aTY“^/"'^y-nychr efdijywnyęh. L łatwo jłostępny-rtr^aostati. igligijnych. Można

57