81896 IMGT45

78

i sztoki” (pamiętajmy, że postępowy jest tylko socrealizm i ci twórcy, którzy przez Centrum zostaną „naznaczeni”- dop. T.H.B.).

Dalej mamy materiał programowy, a część pierwsza dotyczy okresu Młodej Polski i przeznacza się 25 godzin na realizację następujących treści:

„Cechy charakterystyczne epoki imperializmu i kultury tego okresu

1. Wzrastające objawy rozkładu kapitalizmu i zerwanie mieszczańskiej myśli z racjonalistycznymi i humanistycznymi tradycjami pozytywizmu.

Pesymizm poznawczy myśli mieszczańskiej (hasła bankructwa wiedzy) jako wyraz słabości i załamania się ideologii kapitalizmu. Optymizm myśli socjalistycznej. Przejęcie przez klasę robotniczą postępowych elementów nauki i myśli wieku XIX. (...)”

W ideologię komunizmu wpisane było hasło „walki o młodzież”. Walka ta -używając języka militarnego tamtej epoki — toczyła się na różnych frontach. Swoisty front walki został wytworzony pomiędzy szkołą (realizującą zadania polityki oświatowej), a rodziną (broniącą swego zakorzenienia w tradycji), pomiędzy nauczycielami, a rodzicami. Walka toczyła się o „rząd nad duszami dzieci LBiłodzieży " - używając literackiej metafory. Walka ta — jak poucza historia Pawki Morozowa z podręczników szkolnych — mogła być niebezpieczna dla rodziny. Problem ten przez pryzmat życia codziennego w szkołach ukazuje książka Krzysztofa Kosińskiego (2000). Środków do skutecznej walki o młodzież miała dostarczyć władzy i nauczycielom „naukowa pedagogika socjalistyczna”. Z tego powodu zamknięto nabór na studia pedagogiczne (poza Uniwersytetem Warszawskim), a zaetykiein-wawszy dotychczasową pedagogikę jako „burżuazyjną” oczekiwano od pedagogów:

1.    Krytyki tej pedagogiki i ewentualnie samokrytyki, gdy uczony miał jakiś wkład w jej powstanie.

2.    Poznania i popularyzacji osiągnięć radzieckich w projektowaniu, kreowaniu i wdrażaniu stylów myślenia i praktyk zaproponowanych przez Krupską, ^una-czarskiego, Makarenkę, Kairów a i innych. W Polsce obowiązywał w kształceniu nauczycieli przetłumaczony podręcznik Kairowa.

3.    Twórczej kontynuacji pedagogiki, której przypisano status „naukowej pedagogiki socjalistycznej” (praktycznej i ideologicznej zarazem).

Pytać można: Kto i w jakim stopniu realizował i zrealizował roszczenia formułowane wobec pedagogów i nauczycieli? Jest to jednak problem dla historyków i na jego historiograficzne opracowanie trzeba będzie pewnie jeszcze poczekać, chociaż już zaczynają powstawać prace o takim właśnie charakterze. Możliwe natomiast jest już opisanie procesów, mechanizmów, uwarunkowań i skutków, które opisywałyby zjawisko zmian w oświacie i pedagogice pomiędzy dwoma kryzysami, tj. pomiędzy rokiem 1944-1989 (Hejnicka-Bezwińska, 1989, 1995, 1996, 1997).

Pozwolę sobie jedynie w tym miejscu przypomnieć, że od roku 1944 do 1989 stale istniał rozbudowany (lub mniej rozbudowany) system kontroli i represji ze strony Centrum (nie wykluczającej donosicielstwa) dla zastraszenia i uprzedmiotowienia stron uczestniczących w procesie edukacji. Andrzej Paczkowski (1999) stwierdza, że ten system zawsze był represyjny, chociaż zmieniała się forma i zasięg represji. I tak:

-    lata 1944-1947 to terror masowy, służący podbojowi państwa,

-    lata 1947-1956 to terror powszechny, służący podbojowi społeczeństwa,

-    lata 1956-1981 to system represji selektywnej dla potrzymania realnego socjalizmu,

-    stan wojenny jest zaś próbą represji masowych dla ratowania systemu.

W związku z powyższym, w ramach ładu monocentrycznego możliwe były między innymi takie działania, jak:

1.    Ustawa o powszechnym obowiązku przysposobienia zawodowego i wojskowego w organizacji Służba Polsce.

2.    Upaństwowienie szkół.

3.    Likwidacja (lub delegalizacja) instytucji, stowarzyszeń i organizacji społecznych.

4.    Działanie od 1946 roku do 1990 Urzędu Cenzury.

5.    Likwidacja wielu organizacji młodzieżowych, a potem scalenie pozostałych w ZMP (Związek Młodzieży Polskiej) i ZAMP (Związek Akademicki Młodzieży Polskiej) oraz przekształcenie ZHP (Związek Harcerstwa Polskiego) W Organizację Harcerską ZMP.

6.    Powołanie TPD (Towarzystwa Przyjaciół Dzieci) między innymi po to, aby zalegalizować usunięcie religii ze szkół i symboli religijnych.

7.    Powołanie CUSZ (Centralnego Urzędu Szkolnictwa Zawodowego) w celu radykalnej zmiany struktury kształcenia na poziomie ponadpodstawowym, tj. ograniczenia kształcenia ogólnokształcącego i rozbudowania różnych form kształcenia zawodowego. Skutki tego są raczej odległe i z tego powodu słabo odczuwany jest przez przeciętnego człowieka związek pewnych zdarzeń. Przykładem może być proces zmiany struktury kształcenia na poziomie ponadpodstawowym, który został uruchomiony przez CUSZ w 1949 roku, a zaowocował w pełni w latach osiemdziesiątych tym, że ponad 80% młodzieży w wieku 15 lat podejmowało decyzję o wyborze szkoły zawodowej, a około 50% stanowiły limity miejsc w zasadniczych szkołach zawodowych, których absolwenci stanowią dzisiaj podstawową grupę dość trwale bezrobotnych.

8.    Powołanie w każdej szkole podstawowej zespołu społeczno-pedagogicznego, zajmującego się kierowaniem uczniów do różnych typów szkół ponadpodstawowych w celu marginalizacji pewnych grup dzieci i młodzieży z powodów politycznych i ideologicznych.

9.    Nakazy pracy dla absolwentów uczelni wyższych i liceów pedagogicznych.

10.    Likwidacja administracyjnych struktur oświatowych (kuratoriów i inspektoratów), ^dziedziczonych po II Rzeczypospolitej i ich przywrócenie po 8 latach, gdy zostały wedle uznania Centrum rozwiązane problemy zmian personalnych.

11.    Wielokrotna weryfikacja-nauczycieli wedle kryteriów politycznych, połączona Z. zatrudnianiem nauczycieli niewykwalifikowanych na miejsce zwolnionych i inne.

Skomplikowane splątanie się zdarzeń „wielkiej polityki” z „ofensywą ideologiczną” oraz konkretnymi zjawiskami, zdarzeniami, procesami i mechanizmami ujawniającymi się w polityce oświatowej i instytucjach oświatowych najlepiej ilustruje załączone w niniejszej pracy kalendarium, stanowiące jej aneks.