82426 Zdjęcie1190

ae". Główne kryterium stanowiło w m.< _u. ... jaldm stosunku dana czynność pożarta)* «, ustalonych wzorów kultury. Kryterium to wydawało rię Znanieckiemu znacznie ważniejsze od zastosowanego przez Maxa Webera kryteriom racjonalności. dni i on sporadycznie odwoływał się do niego, pisząc w Socjologii mgdimozażs o refleksyjnych czynnościach utylitarnie racjonalnych i etycznie racjonalnych ⁿ. Pnjfłwji ta, będąca jednym z nielicznych Sadów bezpośredniego wpływu Webera na SaanaeckiegD, nie miała jednak w systemie aocjoiogicziiyiii tego drugiego żadnego zastosowania. Stwierdził on zresztą wyraźnie, że ogólnie rzecz biorąc, byłoby lepiej, gdyby w socjologii unikano pojęć 'racjonalności* i «ir-racjonsJności*, gdyż, określając w ten sposób postępowanie innych ludzi, socjologowie są zwykle skłonni stosować swe własne sprawdziany tego, co 'racjonalne* i oceniać dodatnio wszelkie postępowanie, które odpowiada tym sprawdzianom, zamiast starać się odkryć i zrozumieć sprawdziany, jakich używają same podmioty czynne" ⁿ.

Teoria czynności społecznych, którą usiłowaliśmy wyżej scharakteryzować, była poniekąd Jedynie wstępem do socjologii Znanieckiego, albowiem, jego zdaniem, jakkolwiek doskonała byłaby nasza wiedza o czynnościach społecznych, nigdy nie będzie ona wystarczająca do wyjaśnienia bardziej złożonych układów społecznych, które muszą być badane jako takie, bo jako takie jawią się uczestniczącym w nich ludziom. To na przykład, że grupa społeczna nie posada dla teoretyka „realnej” egzystencji, nie przeszkadza tanu, że istnieje w świadomości potocznej jako obiektywny fakt kulturowy, który wywiera zauważalny wpływ na

" NK, rozdz. TO.

" SW, t IL sj. 39—40.

„odępowanlc ludzkie. Opia grupy nie może być Wckoniunkcjn zdań o czynnościach Jednostek, pnyjnyjmy się, w Jaki spoaób autor Social Ądions ujmuje złożone układy społeczne.

>!

Czynność społeczne, chociaż zakłada, według Zsanjeckiego, interakcję pomiędzy Jednostkami, stanowi bardzo elementarny (akt społeczny, który zresztą jako (akt społeczny objawia się wyłącznie osobom trzecim, gdyż osobnik działający nie myśli nawet, ani nie czuje, że należy do tej samej kategorii co i «ten drugi*, czyli «reagujący». Jeżeli nawet zdaje sobie sprawę z tego, że ten drugi doświadcza go, to jeszcze nie uważa tego doświadczenia swojej osoby jako swojego «ja» rzeczywistego, ale jako część społecznego przedmiotu, którego cechą jest zdolność uświadamiania sobie jego, działającego podmiotu. Na tym poziomie obcowania społecznego (...) nie ma żadnego procesu pomiędzy dwiema jednostkami ani żadnej siły przyciągania lub odpychania, jak pomiędzy dwoma atomami czy molekułami" ».

Dlatego — powiada Znaniecki — „(„.) od związku pomiędzy społecznymi czynami dwóch podmiotów czynnych do społecznego stosunku pomiędzy nimi jako prawdziwymi partnerami jest jeszcze droga daleka" •*. Autor Social Actiotti rozumuje tu podobnie jak Weber: czynność społeczna ma charakter jednostronny czy też jednokierunkowy, stosunek społeczny natomiast opiera się na wzajemności. „Rzeczywisty obiektywny związek społeczny pomiędzy dwoma podmiotami czynnymi, a nie pomiędzy dwoma czynami, powstaje tylko wtedy, kiedy te podmioty wznoszą się ponad jednostronność ich osobnych punktów widzenia jako podmiotów czynnych, tak te stwarzają razem wzajemność

n _F- Znaniecki, Teorie tobkostwa i towanytkoia, „Przegląd Socjologiczny", t DI W'«•    Cy

towany artykuł jest polską wersją IV rozdziału SA. n ibid., s. 91