86103 skanuj0035 (65)

228 Rozdział 6. Język i mass media: znaczące płaszczyzny komunikacji

Ramka 6.3. Przemoc i media

Od wielu lat trwa niekończąca się dyskusja na temat wpływu na psychikę przekazów w. zualnych, których istotą jest przemoc. Zabierają w niej głos psycholodzy, socjolodzy, członkowie parlamentu i prawnicy, przedstawiciele przemysłu rozrywkowego, jak również żywo; zainteresowani tym problemem rodzice. Od czasu do czasu debata ta staje się bardziej gorąca - w sytuacji, gdy rozgłosu nabiera wydarzenie, w którym pewne osoby, zwykle młode, powielają zachowania, które wcześniej widziały w programie telewizyjnym lub na fil-mie. Na przykład w roku 1999, dwóch nastoletnich chłopców zostało oskarżonych o nłtgg lestowanie seksualne swojej młodszej siostry - jak się okazało, naśladowali oni epizod z „Jerry Springer Show" poświęcony wykorzystywaniu seksualnemu (Walewski 1999; patrz także McFadden 1995; Sudetic 1995). Wiele filmów, włączając w to Urodzonych morderców i The Program zainspirowało ludzi do popełniania morderstw i przestępstw, których istotą było stosowanie przemocy (Mifflin 1998). Nadal jednak, mimo przeprowadzenia ogromnej liczby badań, nie można udzielić precyzyjnej odpowiedzi na pytanie: „Czy oglądanie przemocy powoduje okrutne zachowanie u widzów?” Bez wątpienia, istnieje silny związek między oglądaniem przemocy a pełnym przemocy zachowaniem, szczególnie wśród dzieci i nastolatków, jednak zarówno badacze, jak i przedstawiciele przemysłu rozrywkowego twierdzą, iż wystąpienie takiej korelacji między dwiema zmiennymi niekoniecznie oznacza, iż jedno zjawisko wywołuje drugie.

Powstały trzy zasadnicze teorie na temat wpływu oglądania przemocy na oparte na przemocy zachowania (Vivian 1993). W jednej z nich eksponuje się katarktyczny efekt oglądania przemocy. Twierdzi się, że oglądanie przemocy na ekranie może przynieść redukcję zachowań zorientowanych na przemoc, ponieważ pozwala ono na fan-.; tazjowanie na temat przemocy, przez co uwalnia się napięcie, które mogłoby prowadzić do agresji w „prawdziwym życiu”. Argumentuje się także, że takie katharsis może w konsekwencji sprawić, iż widzowie zrezygnują z działań agresywnych na rzecz poszu^: kiwania pozytywnych rozwiązań nurtujących ich problemów. Na przykład Vivian (1993); podaje, że skutkiem oglądania filmu telewizyjnego The Burning Bed, w którym okrutnie wykorzystywana seksualnie kobieta ostatecznie zabija maltretującego ją męża ; w czasie snu przez podłożenie ognia do łóżka, były tysiące zgłoszeń do „telefonów zaufania” (przeznaczonych dla osób doświadczających przemocy) ze strony kobiet, które były dręczone przez swoich partnerów.

Vivian zauważa jednak także, że film ten stał się inspiracją do podjęcia przez niektóre osoby działań nacechowanych przemocą. I tak, pewien mężczyzna podpalił żonę, z którą żył w separacji, a inny poważnie pobił swoją współmałżonkę. Oboje twierdzili przy tym, iż stało się to pod wpływem obejrzenia filmu. Takie akty bezpośredniego naśladownictwa stanowią punkt wyjścia drugiej teorii, w której kładzie się nacisk na efekt, modelowania zachodzący po obejrzeniu przemocy. Mówiąc krótko, z tej perspektywy | przemoc w mediach stanowi źródło agresywnego zachowywania się widzów w drodze ; naśladownictwa lub modelowania. Krytycy tej teorii wskazują jednak na fakt, iż mimo sensacji, jaką wzbudzają indywidualne akty bezpośredniego naśladownictwa, są one niezwykle rzadkie. Ponadto - jak wiemy już z rozdz. 4 - badania nad zjawiskiem społecznego uczenia się wykazują, iż ma ono charakter wielowymiarowy. O tym, czy specyficzne zachowanie będzie naśladowane przez inne osoby, decyduje bardzo wiele czyn-

ników. Wśród nich ważny jest zarówno wiek i płeć osoby stanowiącej wzór do naślado-V'.' wania, jak i osoby uczącej się, obiektywny status osoby potencjalnie naśladowanej lub s ł_; jej status w oczach osoby uczącej się. Istotne jest również to, czy osobę stanowiącą Uff wzór spotyka nagroda czy kara za podjęcie określonego typu zachowania.

Wszystkie tego typu czynniki są analizowane przez zwolenników trzeciej teorii, kładącej nacisk na katalityczny efekt oglądania przemocy. Zgodnie z tym stanowiskiem, jeśli wystąpią określone warunki, oglądanie przemocy może wywoływać przemoc w realnym 1" ’; świecie: Teoretycy ci postrzegają możliwość agresywnego zachowania się nie tyle w kate-P'0 loriach bezpośredniego uwarunkowania, co uwarunkowania probabilistycznego. Oglądanie przemocy „przygotowuje” oglądającego do agresywnego zachowania i znieczula go na przemoc i jej efekty. W związku z tym, emitowanie programów przesyconych przemocą zwiększa ryzyko występowania agresywnych zachowań, podobnie jak palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na raka. Jeśli przy tym akty przemocy są ukazane w spo-! sób realistyczny lub ekscytujący, jeśli dzięki przemocy dobro zwycięża zło, jeśli bohatero-wie programów lub filmów, względnie wydarzenia, przedstawione w nich, pokrywają się z realnym życiem i doświadczeniami odbiorcy, a przy tym jego ekspozycja na media jest j duża, to prawdopodobieństwo stosowania przemocy pod wpływem przekazu medialnego |wzrasta (Bok 1998; Mifflin 1998; Vivian 1993). W jednym z ostatnich badań stwierdzo-no na przykład, iż dzieci, które spędzają mniej czasu przed telewizorem (i poświęcają mniej energii na gry komputerowe) zachowują się mniej agresywnie (Robinson i in. 2001).

Wyniki badań wskazują również na fakt, iż szczególnie podatne na treść przekazów . medialnych są małe dzieci, ponieważ mają one trudności w odróżnieniu fikcji od rzeczy-‘ ’ wistości. Ostrzega się w tym kontekście, iż duża ilość czasu spędzanego przed telewizo-• rem przez małe dzieci może mieć wpływ nie tylko na stosowanie przez nich w przyszłości przemocy, ale także wywołać skłonność do znęcania się nad innymi i stosowania przymu-C.f . śu w życiu seksualnym, ponieważ takie zachowania są w mediach pokazywane często wręcz w pozytywnym kontekście lub jako „zupełnie normalne” (Bar-on 2000).

Wątpliwe jest, aby w przewidywalnym czasie rząd federalny ustanowił regulacje li' prawne uniemożliwiające emitowanie programów, w których dominuje przemoc, ■i; Wszystkie dotychczasowe próby rządu w zakresie wprowadzenia zasad utrudniających t- ćJżieciom - przez wyznaczanie czasu emisji - oglądania programów lub filmów o tema-tyce przeznaczonej dla dorosłych, uznane zostały przez sądy za pogwałcenie I Poprawki do Konstytucji (patrz np. N.A. Lewis 1993). Nie ulega też wątpliwości, że w wypadku większości amerykańskich rodzin spełniany będzie nadal ostatni warunek efektu kata-: litycznego, a mianowicie - częstotliwość oglądania. Szacuje się, iż do momentu opusz-. ■ czenia przez dziecko szkoły podstawowej, obejrzy ono w telewizji 8 tys. morderstw i ponad 100 tys. aktów przemocy (Bok 1998). W roku 1996 Kongres wydał akt prawny wymagający od producentów telewizorów wyposażenia wszystkich odbiorników w system V-chip pozwalający rodzicom na zablokowanie programów, które uważają oni za niestosowne dla swoich dzieci. Niedawne badania wykazują jednak, że choć ok. 40% amerykańskich rodzin posiada obecnie przynajmniej jeden telewizor tego typu, jednak połowa z nich nie jest świadoma, iż taka*możliwość istnieje. Okazuje się, że mimo powszechnie wyrażanego niepokoju w kwestii nadawania w telewizji programów pełnych przemocy i seksu tylko ok. 7% rodziców wykorzystuje możliwość blokowania dzieciom dostępu do określonego typu programów (Rutenberg 2001).