87457 skanuj0041 (71)

czesnej literaturze radzieckiej znajdujemy bardzo dużo prac, w których zagadnieniom słuchu fonematycznego (używa się też. zamiennie określenia fonematycziwpercepcja) poświęca się sporo miejsca, ale równocześnie daje się zauważyć brak (...) prac omawiających wyłącznic to zagadnienie. Termin słuch ibnematyczny spotykamy również w piśmiennictwie innych krajów Europy środkowej i zachodniej, w tym także i w Polsce. W literaturze zachodnioeuropejskiej i amerykańskiej, o ile mi wiadomo, sam termin słuch foncmatyczny nic jest stosowany, ule badane są różne szczegółowe zagadnienia odnoszące się do tej dziedziny.

W niniejszym artykule zostaną zreferowane niektóre dotychczasowe badania w zakresie słuchu fonematycznego. Artykuł ma więc głównie charakter przeglądowy, własne obserwacje zawarte zostały przede wszystkim w rozdziale piątym. [...] Przegląd prac nie jest pełny. (...) Cłiodziło mi o wybranie prac typowych, a zarazem ważnych bądżzc względów merytorycznych, bądź leż metodologicznych.

Definicja słuchu ionema tycznego

W rozdziale tym przytoczę niektóre z dotychczasowych defiuicji słuchu fonematycznego oraz sformułuję definicję własną. Zazwyczaj pod tym pojęciem rozumie się „umiejętność rozróżniania głosek i sylab” (175, 124]. W szeregu opracowań spotykamy się z bardziej rozbudowanymi definicjami. [...).

Fomiczewa (46,15J: „Słuch fouomatyczny — umiejętność rozróżniania dźwięków mowy w ich następstwie w wyrazach i zdolność różnicowania fonemów — dźwięków mowy danego języka, służących do odróżniania znaczeń wyrazów: las, los, lis¹.

Picdagogiczeskaja Eucykłopiedija (155, szp. 678—679J: „Słuch mowny (słuch fonematyczny)—zdolność ludzkiego ucha do analizy i syntezy dźwięków językowych w oparciu o różnicowanie fonemów danego języka”. (...) „Słuch mowny dla języka ojczystego kształtuje się u dzieci poczynając od końca pierwszego roku życia do czterech lat i rozwój ten postępuje nadal” (...) „Rozwój słuchu mownego powiązany jest ściśle z opanowaniem prawidłowej artykulacji [...)”. Poza tym autorzy zwracają uwagę, że istotna przebudowa mechanizmu słuchu mownego (świadome wydzielanie poszczególnych dźwięków z wyrazów i łączenie dźwięków w wyrazy) następuje w procesie opanowywania języka pisanego. Przy opanowywaniu języka obcego kształci się nie tylko słuch mowny dla now ego języka, lecz również ulega znacznemu rozwojowi słuch mowny w odniesieniu do języka ojczystego.

] wanowa [68,10] określa słuch mowny jako „psycholingwistyczną zdolność człowieka do słuchowego W7odrębniania w percepcji mowy, a także do odtwarzania w mowie wewnętrznej, wszystkich fonologicznych elementów języka Autorka wyraźnie zaznacza, że definicja ta powstała dzięki wykorzystaniu informacji zawartych w znanym dziele N. I. Żynkina Mie-chauizmy riecil [212).

Przetacznikowa [158,301] pisze: „W czwartym kwartale życia zaczyna rozwijać się słuch foncmatyczny, czyli specjalna wrażliwość słuchowa na dźwięki mowy ludzkiej, co stwarza podstawę do naśladowniczego odtwarzania nie tylko pojedynczych dźwięków mowy (fonemów), lecz także całych wyrazów”.

„W związku z nauką czytania i pisania wysubtelnia się słuch foncmatyczny dziecka, co zapewnia coraz szybszą i sprawniejszą analizę słuchową dźwięków' mowy oraz wzrokową analizę znaków' graficznych, ważną przy kształtowaniu nawyków ortografii” [158, 315—316).

Gictmanski [52,77]: „Foncmatyczna percepcja to słyszenie dźwięków w wyrazie i umiejętność przeprowadzania analizy formy dźwiękowej wyrazu przy wewnętrznym wymawianiu. Inaczej mówiąc jest to zdolność do percepcji słuchowej i dokładnego różnicowania dźwięków, zwłaszcza zbliżonych pod względem akustycznym, na przykład p—b, s—S,    itp.”

Prawdina [157, 100—101) określa słuch foncmatyczny jako zdolność różnicowania dźwięków' mowy tak w wyrazie innej osoby, jak i we własnym procesie mówienia (podkreślenie moje, JTK). Autorka stwierdza, żc w przypadkach wad wymowy może mieć miejsce częściowy niedorozwój słuchu fonematycznego w stosunku do określonej grupy dźwięków².

Szereg definicji słuchu fonematycznego przytacza także za różnymi opracowaniami Ch. Theiner [181, 3—4). [...]

Niemal wc wszystkich opracowaniach traktuje się synonimicznic określenia słuch fonematyczny, słuch wonny, percepcja foncmatyczna. Z tym stanowiskiem można dyskutować.

Przytoczone definicje słuchu fonematycznego są dość jednorodne, ale występują w nich także różnice. Dwie grupy zagadnień wybijają się tutaj na pierwszy plan, a mianowicie problem słuchowego różnicowania fonemów oraz analiza i synteza dźwiękowa. Większość autorów zagadnienia te traktuje łącznie, uznając analizę i syntezę za dalszy etap w rozwoju słuchu fonematycznego, niektórzy uwzględniają wyłącznie różnicowanie, inni znów wyłącznie analizę i syntezę. Różnice te, jak się wydaje, powodowane są nie tylko względami merytorycznymi, co praktycznym ograniczeniom badań do jednej

79