89060 S5007951

180 BARBARA CZERSKA

srookowx) lateński ego, we wczesnej fazie okresu późnaiateńskiego produkcja ich osiągnęła szczytowy punkt rozwoju, by następnie w drugiej połowie 1 w. pjxe. ulec stopniowemu zanikowi, związanemu prawdopodobnie z wyjściem z mody tego rodzaju ozdób. Były to wyroby ze względu na łatwo dostępny i tam surowiec oraz stosunkowo prostą technikę wykonania niezbyt drogie w okresie nasilenia ich produkcji i powszechnie używane w środowisku celtyckim. O ich popularności na Górnym Śląsku świadczy duża dość bransolet sapropełitowych znalezionych w waHrip w Nowej Cerekwi Okazy śląskie pochodziły zapewne z fTłKpwmi cw¹drirh, gdzie były masowo produkowane w pobliżu miejsc eksploatacji surowca¹¹. Na macierzystym obszarze ich produkcji w okresie    bransolety sapropełitowe noszone już byty tylko

przez ludwnńr wiejską, mieszkańcy oppidów cenili w tym czasie bardziej ozdoby szklane. Dowodem tego jest zanikanie wyrobów z sapro-pełinz w oppidach czeskich i morawskich, gdy we współczesnych im osadach ot waz tych do połowy ostatniego stulecia pjte. występowały jeszcze rfnśr licznie. W oppidach leżących hardziej na zachód, na przykład w tfanrhmg j Durrnberg bransolety z sapropełitu i pokrewnych Mitowców były nie tylko nadal sprowadzane, ale i wyrabiane na miejscu z surowca importowanego². Dopiero w drugiej połowie I w. pjte. następuje stopniowy spadek, a wkrótce zanik produkcji wyrobów z sa-propełitu. W Nowej Cerdnn odkryto zarówno starsze, jak i młodsze farmy bransolet sapropełitowych. Formy starsze były grubsze i ma-sywmejsze, młodsze węższe i delikatniejsze, przekrój obu był owalny, okrągły łub płasko-wypukły, tylko dwa egzemplarze wykazywały podłużne żebrowanie, pozostałe byty gładkie. Formy młodsze wyraźnie przeważały.

Równie popularne byty u ludności celtyckiej Górnego Śląska importowane ozdoby szklane Różnorodność form bransolet szklanych jest pośrednim dowodem, że pochodziły one z różnych pracowni szklarskich, w tym i z bardzo oddalonych od Śląska. Nie można jednak mówić o bezpośrednich stosunkach hancSowycfa między celtycką ludnością Śląska Górnego a ośrodkami produkcji wyrobów szklanych z terenów alpejskich, z obszarów nad górnym Dunajem i górnym Renem. Ozdoby szklane z południowo-zachodniego kręgu celtyckiego Europy środkowej dostarczane były na Śląsk za pośrednictwem kupców celtyckich, których podrtawowa baza towarowa znajdowała się w oppidach morawskich i czeskich

181

STUDIA SAD OKRESEM LATEŃSKIM RA SLASKC

Wyrobami celtyckich warsztatów alpejskich są znalezione w osadzie w Nowej Cerekwi, pow. Głubczyce, fragment bransolety oraz pierścionka i paciorek wykonane z jasnego przezroczystego szkła, z tym że bransoleta i pierścionek powleczone były od strony wewnętrznej żółtą masą¹®⁴. Ten rodzaj szkła uważany jest za najstarszy, jego wyrób rozpoczął się w III w. pae. na terenach alpejskich, a w wieku II pjie, ustępować miejsca produkcji szkła głównie ciemnoniebieskiego, rzadziej zielonego, brązowego czy purpurowego.

Wyroby z jasnego szkła w zespołach późnoiateńskich występują w niewielkiej ilości i są tu już formą przeżytkową. Nie można więc wykluczyć możliwości, że na Wyżynę Głubczycką dostały się razem z najstarszą grupą osadników celtyckich i w drodze dziedziczenia przez kilka kolejnych pokoleń przetrwały tu do pierwszej połowy ostatniego stulecia pjLe.

Daleko liczniejsze wyroby z ciemnoniebieskiego szkła przywiezione tu zostały już bez wątpienia przez późnoiateńskich kupców celtyckich. Miejscem ich produkcji mogły być oppida czesko-morawskie, lub raczej, co jest bardziej prawdopodobne z uwagi na występujące formy bransolet, oppida alpejskie i bawarskie.

Ozdoby szklane w okresie późnołateńskim były bardzo popularne w środowiskach celtyckich prawie całej Europy. W małej ilości docierały również do innych etnicznie ludów. Przy omawianiu tej grupy wyrobów uwzględniono podział typologiczny i zakres występowania poszczególnych typów opracowane przez T. E. Haereraick³⁷.

Prawie wszystkie znane dotychczas z Górnego Śląska ozdoby szklane zostały znalezione w osadzie w Nowej Cerekwi,⁴ są to: 26 bransolet, jeden pierścionek i 27 paciorków. W fimdref³ w Paszowicach, pow. Koźle,⁴ znaleziono fragmenty trzech bransolet i jeden paciorek, a w Borudme, pow. Racibórz,¹³ fragment jednej bransolety. Dwie ostatnie osady znane są tylko z badań powierzchniowych, stąd tak znała ilość przedmiotów szklanych.

Wśród bransolet wykonanych z demnomebieskiego szkła najliczniejsze są bransolety o strome wewnętrznej płaskiej, zewnętrznej wypukłej, profilowanej, złożonej z krótkich zgrubień ułożonych jodełkowato. Zgrubienia te zdobione są często białą lub żółtą linią zygzakowatą. Krawę-

1

   J. Bfeo, Cerme fiwrttow; wmly t ćeskĆRt idbn, Praba 1S55.

2

*    O. Eoehcą Zwr Berku¹/1 der tiunch.uęer SapropeBt-Bmge, jGerma-■a", R. 3fc IWl, ar 3.4. ł 32S—234.

3

Czerska, WvsUd beieL., s. 291, 2³2, 297. zje. 4 h. i; tejże, Qaarfc_, Ł 39,

w T. EL Haerernick, Die Glasaraińage md Eśsgperlea der Mittel- end Spatlatenezett asf dem Esr&pmseken Fesiiand, Bonn 1960. m patrz przypis ar 24.

w Archiwum Mazeam Górnośląskiego w Bytomia.

4

» Jahn, Die KeUett—, s. 134, ryc. XI 7.