Image002601

17

zoficznej. Popiel Słowackiego wyobraża potężny demonizm, podniesiony do czynnika współtworzącego z Bogiem i mający wyzwalać nowe wartości. Szuka on odporu i protestu, a spotkawszy się z nim, traci swą moc i odchodzi.

Kaligula Rostworowskiego posiada, jako znamiona patologiczne, sadyzm i złośliwość, wielkości jednak nie zdradza. Wprost przeciwnie, jest to człowiek mały, którego lud karłów uznał wielkim i boskim, on zaś bawi się nimi i pomniejsza ich coraz bardziej i szydzi z nich w głębi duszy, że mają go za coraz większego. Taka właśnie gra Kaliguli z otoczeniem stanowi osnowę dramatu. Kaligula dąży do tego, by otoczenie zrozumiało istotę tej gry, świadomie powiększa swe niebezpieczeństwo, prowokuje raczej spiskowców, niż się przed nimi zabezpiecza. Zycie cierpiącego na bezsenność Kaliguli w otoczeniu znienawidzonym jest dlań męką, a w tej sytuacji śmierć stanowi tylko wybawienie. Spiskowcy, mordując go w sposób niesłychanie tchórzliwy, nie odnoszą żadnego nad nim triumfu, nie wyzwalają się od Kaliguli, jak Lechici od Popiela. Widmo szyderczego i upiornego Kaliguli będzie ciążyć i dalej nad tym ludem karłów, by go doprowadzić do ostatecznej zagłady.

Kaligula w ujęciu Rostworowskiego nie wiele ma wspólnego ze swym historycznym proto-

2*

H. ŻYCZYŃSKI, TWÓRCZOŚĆ