img003 (27)

34 Część I

i autorka współkształtowała realistyczną powieść społeczną. Głównym forum pisarstwa kobiecego stała się też krzepnąca w XIX i XX w. literatura autobiograficzna. Realistyczna powieść społeczna przybliża historyczne obrazy ról i pozwala je rozpoznać na długo przedtem, zanim wyrazista świadomość polityczna (emancypacyjna) odbije się na charakterze autorstwa. Z kolei ja autobiograficzne przez długi czas stanowi jedyny i preferowany środek dochodzenia do własnego, autentycznego ja. Nie przypadkiem zbliżenie do ia autobiograficznego cechuje zwłaszcza prozę kobieca, natomiast realistycznie pomyślana powieść społeczna ogniskuje coraz to nowe genderowe przedstawienia, w niej bowiem płeć jest zawsze płcią historyczną, a ewentualna wielogłosowość i mnogość perspektyw pozwalają zarejestrować różnorodność dyskursów. W_.ęąłei historii gatunków często można spotkać elementy, nacechowane, genderowo. Nacechowanie to nie o-mija też tzw. literatury wysokiej, która chętnie się przedstawia jako bezpłciowy głos tego, co ogólne i zastrzeżone dla wyższej sfery. Charakteryzuje się zaskakującą zamiennością płci właśnie tam, gdzie wyróżnik gatunkowy występuje w skrajnej postaci: w sztuce elitarnej i w literaturze rozrywkowej. Wysublimowana tożsamość homoseksualna faworyzuje artystowska lirykę (sztuka dla sztuki), której stylizacja antyczna i orientalna mówi niekiedy w zawoalowany sposób o „innym" pożądaniu. Czasem wybiera pastisz jako środek stylizacji, a ogólnie biorąc, preferuje prozę eksperymentalną. Przykłady można mnożyć — od romantyzmu do nowoczesności (August von Platen, Stefan George, Michaił Kuz-min, Iwaszkiewicz, Proust, Gide, Tomasz Mann). Natomiast emancypujące się pisarki sięgają do form sugestywnej literatury rozrywkowej, jak np. nowa rosyjska proza kobiet przełomu XIX i XX w. (Anastasija Wierbickaja, Jewdokija Na-grodskaja czy Anna Mar⁶) oraz najnowsza polska proza kobieca (m.in. Nurowska). Jednak we wszystkich tych przykładach gender jawi się jako ważna, choć jedynie historyczna forma gatunkowa, nigdy zaś jako sam gatunek.

Gender w świetle porównania gatunków

Z punktu widzenia badań nad problematyką gender szczególnie interesujące jest synchroniczne porównanie gatunków. zarówno u jednego autora, jak L,Yń ramach, epoki. Takie porównanie z jednej strony chroni nas przed pośpiesznym przenoszeniem obserwacji z konkretnego tekstu na kulturę płci w danej epoce, a z drugiej — wyostrza spojrzenie na swoistość dyskursu płci.

Ja bajroniczne i jego dyskurs płci

Romantyzm zatarł rozróżnienia międzygatunkowe. Uciekając się do hybrydyzacji i fragmentaryzacji, poszukiwał oryginalnego, autonomicznego dzieła sztuki — jako utopii. Jednak na drodze do nadrzędnego tekstu poetyckiego nie kwestionowano wówczas istnienia gatunku (chociaż nie traktowano go normatywnie). Gatunek niezmiennie pozostaje punkiem odniesienia i rama twórczości autonomicznego podmiotu.

Wciąż utrzymujące się znaczenie gatunku jest dowodem na to, że sex and gender podlegają dyskursowi odmiennie w poszczególnych gatunkach.

Romantyczne ja seksualne tkwi między dyskursem oświecenia, który po raz pierwszy zarysowuje biegunową opozycję płci w czasach nowożytnych {Emil, czyli o wychowaniu Rousseau), a dyskursem mieszczańskiego biedermeieru, który trwale zaznacza różnicę we właściwej sobie kulturze obyczajowości i w literaturze narracyjnej. Między tymi dwoma odmiennymi dyskursami ia romantyczne nie potrafi ostatecznie

stworzyć odrębnego własnego dyskursu. Płeć w romantyzmie iest częścią — jeśli nie fundamentem — projektu ia. Głos płci rozbrzmiewa najdonośniej w romantycznej auto-inscenizacji poety, geniusza lub kultowej postaci bohatera bajronicznego. Inność płci i kobiety nie staje się rzeczywistością epicką ani sceniczną — co nastąpi w realizmie i modernizmie — ale pozostaje cząstką dyskusji z samym

, /yv*e*

i- '■