5. Ograniczenia strukturalnej teorii ról
Podstawowym ograniczeniem strukturalnej teorii ról jest skupienie się wyłącznie na badaniu struktur - bez aspektu poznawczego i społecznego. Ujęcie strukturalne ukazuje instytucje w perspektywie horyzontalnych i wertykalnych podziałów społecznych oraz stosunków wzajemnych między poszczególnymi grupami, zarazem implikując racjonalność organizacji, zakładane etosy, które warunkują działania, oraz sposoby, za pomocą, których społeczeństwa wymuszają "właściwe zachowanie" od swych członków.
Wzajemność perspektyw partnerów interakcji wcale nie jest oczywista, przez co trudniej o konsensus poznawczy.
Brak rozpatrywania w innych poza powyższymi kategoriach:
- efektywności lub nieefektywności roli
- niewystarczający nacisk na kontrolę społeczną, posługiwanie się sankcjami, jak również wartości (m.in. moralnych) jako czynnika wpływającego na kształtowanie roli
- pewna statyczność modelu
Nic więcej nie znalazłem, poszukam jeszcze w notatkach z wykładów - może uda się coś dodać
6. Przyjmowanie i tworzenie ról w interakcji
Turner zakłada, że istnieje tendencja do nadawania światu zjawisk kształtu ról - tendencja ta jest kluczem do procesu przyjmowania roli innych - jako głównego procesu w interakcji. Jednostki tworzą swe role i przekazują innym, jaką rolę odgrywają. Turner dowodzi, że ludzie działają tak, jak gdyby wszyscy inni w ich otoczeniu odgrywali role możliwe do zidentyfikowania. Ludzie zakładają, że inni też pełnią role i to założenie jest wspólną podstawą interakcji. Dla Turnera przyjmowanie roli jest także tworzeniem roli. Ludzie tworzą role w trzech możliwych znaczeniach:
napotykają często nieokreślony układ kulturowy, w którym zmuszeni są tworzyć rolę, którą chcą odgrywać
zakładają, że inni odgrywają rolę, i wobec tego dokonują wysiłków w kierunku wykrycia tej ukrytej roli, tworząc ją w swojej wyobraźni
usiłują we wszystkich sytuacjach społecznych stworzyć dla siebie samych rolę poprzez nadawanie sygnałów mających potwierdzić ich prawa do danej roli
Interakcja jest, zatem powiązanym i wzajemnym procesem przyjmowania roli.
Rola w różnych ujęciach:
a) powstanie i charakter ról:
- tendencje do wyodrębniania się i rozbudowywania ról - w każdej sytuacji interakcyjnej zachowania, uczucia i motywy wykazują tendencję do grupowania się w odrębne całości, które można nazwać rolami; gdy role zostaną raz wyodrębnione, elementy zachowania, uczuć i motywów, występujące w tej samej sytuacji, są przypisywane do istniejących ról.
- tendencje do przypisywania znaczeń - w każdej sytuacji interakcyjnej znaczenie pojedynczych działań dla ego aktora i dla innych określa się na podstawie przypisanej roli.
- tendencja do wyodrębniania się wskazówek roli - tendencja, zgodnie z którą pewne atrybuty jednostek, aspekty zachowania i właściwości sytuacji stają się wyraźnymi wskazówkami służącymi do identyfikacji ról
- tendencja do oceny - każda rola uzyskuje pewną cechę w kategoriach jej rangi i społecznej przydatności
- tendencja do zgodności zachowania z rolą - charakter roli będzie się zmieniać, jeżeli istnieją trwałe zmiany albo w zachowaniach tych, o których się sądzi, że ogrywają role, albo w kontekście, w jakim rola ta jest odgrywana.
b) rola jako układ interakcyjny:
- tendencja do interpretowania interakcji w kategoriach ról - ustalenie się i trwałość interakcji jest uzależniona od tego, czy powstaną i czy zostaną zidentyfikowane role jednostki i innych osób
- tendencja do wzajemnego uzupełniania się ról - w każdej roli dąży się do ogólnego sprostania jednej lub wielu istotnym rolom, pełnionym przez innych aktorów
- tendencja do uprawomocniania oczekiwań - ustabilizowane role mają tendencję do uzyskiwania charakteru prawomocnych oczekiwań i przedstawiania się jako właściwe zachowanie w danej sytuacji
c) rola w odniesieniu do aktora:
- tendencja do trwałości ról - raz ustabilizowana struktura roli wykazuje tendencję do trwania bez względu na zmiany pełniących ją aktorów
- tendencja przydzielania ról danym jednostkom - tendencja do utożsamiania danej jednostki z daną rolą oraz komplementarna tendencja ze strony jednostki do przyjmowania danej roli na czas trwania interakcji
- tendencja do przyjmowania ról innych jednostek - w stopniu, w jakim rola danej jednostki jest przystosowaniem się do roli innej jednostki, zawiera ona pewną koncepcję na temat roli tej jednostki
- tendencja do oceny adekwatności roli - zachowanie w roli jest oceniane jako zgodne lub niezgodne z koncepcją tej roli
- tendencja do odwzajemniania roli - stopień adekwatności wypełniania roli przez aktorów określa rozmiar reakcji i odwzajemniania innych działań
d) rola w układzie organizacyjnym:
- tendencja do dominacji celu organizacyjnego - tendencja do tego, by cele organizacyjne stały się podstawowymi kryteriami różnicowania ról, ich oceny, komplementarności, ich uprawomocnienia pojawi się w takim stopniu, w jakim role włącza się do układu organizacyjnego
- tendencja do tworzenia prawomocnych ról definiujących inne role - takie czynniki, jak prawo do określania prawomocnego charakteru ról, do wystawiania poszczególnym rolom ocen, do przydzielania ról danym jednostkom oraz do oceny adekwatności ról, będzie się powierzać specyficznym rolom w stopniu, w jakim role są włączane do układu organizacji
- tendencja do łączenia się ról ze statusem - różnicowanie się ról będzie powodować łączenie się ich ze statusem w danej organizacji w stopniu, w jakim role są włączone do układu organizacji.
- tendencja do powstawania zestawów ról - każda z ról zmierza do przekształcenia się we wzór przystosowania się do wielości ról innych osobników w stopniu, w jakim role są włączane do układu organizacyjnego
- tendencja do formalizowania się ról - trwałość ról pogłębia się dzięki tradycji i ich sformalizowaniu w stopniu, w jakim role są włączane do układu organizacyjnego
e) rola w układzie społecznym:
- tendencja do ekonomii ról - podobne role funkcjonujące w różnych układach społecznych wykazują tendencję do zlewania się w jedną, aż zostają zidentyfikowane jako pojedyncza rola powtarzająca się w różnorodnych stosunkach społecznych
- tendencja do wiązania się ról z wartościami społecznymi - zróżnicowanie pomiędzy rolami powoduje, że wiążą się one z określonymi wartościami społecznymi w stopniu, w jakim role odnoszą się kontekstu społecznego
- tendencja do przydzielania ról zgodnie z zasadą spójności - jednostka w społ. dąży do tego, by podejmować role wzajemnie spójne
f) rola a osoba:
- tendencja do rozładowania napięcia w roli - aktorzy dążą do działania w taki sposób, by łagodzić napięcie powstające w wyniku sprzeczności w obrębie roli, konfliktu ról i nieadekwatności roli oraz aby zwiększać gratyfikacje, jakie płyną z wysokiego stopnia adekwatności roli
- tendencja do socjalizacji w ramach wspólnej kultury - jednostki w społ. dążą do przyjmowania istniejącego repertuaru ról jako układu odniesienia ich własnych zachowań oraz jako perspektywy, z punktu widzenia, której interpretowane są zachowania innych
- tendencja do tworzenia koncepcji samego siebie - jednostki dążą do tworzenia samych siebie przez wybiórcze zidentyfikowanie pewnych ról z ich repertuarów jako bardziej dla nich charakterystycznych niż inne
- tendencja do pełnienia funkcji adaptacyjnych przez koncepcję roli - w koncepcji samego siebie podkreśla się te role, które są podstawą skutecznego przystosowania się do innych osób, ważnych dla jednostki
- tendencja do powstawania dystansu w stosunku do ról - dystans do roli oraz mechanizmy demonstrowania braku osobistego zaangażowania w role są tym silniejsze, im bardziej sytuacja, w której role te muszą być odgrywane, jest sprzeczna z koncepcją samego siebie
Szczerze mówiąc nie wiem czy wszystkie powyższe punkty są a propos tego pytania, ale zawsze jakoś sobie dopasujecie - lepiej mieć więcej notatek niż mniej - żelazne prawo kumulacji notatek wg Mateusza i Pawła.
Przyjmowanie roli wg Shotta jako przedstawiciela interakcjonistycznej teorii emocji:
Proces przyjmowania roli ma w znacznej mierze charakter refleksyjny. Jednostka prowadzi wewnętrzną konwersację z jaźnią jako obiektem postrzeganym i ocenianym z perspektywy specyficznych i uogólnionych innych. W trakcie dokonywania ocen dochodzi do wzbudzenia i określenia odczuwanych emocji. Shott postrzega następujące emocje jako szczególnie istotne w procesie kontrolowania działań jednostek:
poczucie winy - pojawia się wraz z negatywną samooceną wynikającą z uświadomienia sobie przez jednostkę, że jej zachowanie odbiega os tego, jak powinna się w danej sytuacji zachować
wstyd - zostaje wzbudzony u jednostki nie tyle ze względu na wewnętrzne przekonanie o moralnej niedoskonałości, ile ze względu na wrażenie jednostki, że inni ją za taką uważają.
zażenowanie - pojawia się, gdy zarówno jednostka, jak i inni postrzegają prezentowaną tożsamość sytuacyjną jako niestosowną.
duma - jednostki przenoszą przenoszą poczucie dumy z interakcji do interakcji, co pozwala im na utrzymywanie wrażenia, że są pozytywnie postrzegane przez innych i uogólnionych innych.
próżność - wskazuje na niepewność jednostki co do aprobaty ze strony innych; sprawia, że ludzie uzależniają się od bezpośrednich zachowań innych, ciągle poszukując z ich strony życzliwych reakcji dla siebie.
empatia - działa na dwóch poziomach: - wzbudzając w jednostce dokładnie te same emocje, które odczuwają inni, i - generując zrozumienie tego, co jaźń mogłaby odczuwać, gdyby znajdowała się na miejscu innego.
Hałas z kolei pisze, że rola to nie jest proste role-playing, ale złożony proces role-making = tworzenie roli (działamy tak, aby partner dokonał zamierzonej przez nas interpretacji) i role-taking = przyjmowanie roli (antycypowanie odp. partnera na własne działanie) - dzięki temu linie działań partnerów są dopasowane. Role nie są przypisane, ale domniemane (nie dostosowanie się do norm, ale interakcje i negocjacje).
7. Potoczna norma spójności w interakcji
Ludzie wchodząc we wzajemne interakcje nie oceniają zachowania z punktu widzenia zgodności z przypisanymi normami, lecz raczej pod względem jego spójności. Próbują nadać sens działaniom innych, przewidywać reakcje innych i przystosowywać swe własne reakcje do reakcji innych. We wzajemnych interakcjach pomiędzy ludźmi istnieje ukryta „norma spójności”. Ludzie podejmują próby szacowania spójności działań innych, aby rozpoznać leżącą u ich podstaw rolę, która jest odkrywana, a zarazem jednostka w społeczeństwie najogólniej dąży do przyjmowania ról wzajemnie spójnych.
Nic więcej na ten temat nie znalazłem, więc liczę, że to pytanie będzie w puli krótkich. W przeciwnym razie zawsze można napisać coś o Herbercie…
8. Wewnętrzne i zewnętrzne uprawomocnienia roli
Turner stwierdza, że interakcja jest zawsze procesem tymczasowym, procesem nieustannego sprawdzania koncepcji, jaką dana jednostka ma na temat roli swojego partnera. Ludzie stale interpretują coraz to nowe sygnały wysyłane przez innych i wykorzystują nowe wskazówki w celu sprawdzenia, czy są one spójne z tymi, które zostały wysłane poprzednio, oraz z przypisywanymi danym osobnikom rolami. Jeśli są spójne, to działający będzie dążył do przystosowania swych reakcji do roli przypisywanej partnerowi, jeśli są niespójne, rozpoznanie roli partnera zostanie poddane rewizji.
Jednostki starają się udowodnić, że zachowania i inne sygnały emitowane przez ludzi w danej sytuacji rzeczywiście stanowią rolę. Takie dążenia do potwierdzenia lub uprawomocnienia są możliwe do zrealizowania poprzez zastosowanie kryteriów zewnętrznych i wewnętrznych. Najczęściej używanym kryterium zewnętrznym jest stopień, w jakim jednostka postrzega fakt przypisania danej roli partnerowi jako czynnik ułatwiający interakcję. Kryteria wewnętrzne mogą być różne, ale ogólnie dotyczą oceny ze strony działającego. Uprawomocnieniem roli może być również spójność fasady i nie odsłanianie kulis, a także odgrywanie jej zgodnie z oczekiwaniami partnerów (niezbyt mocna dramaturgizacja etc.).
9. Sposoby przedstawiania siebie
Aktorzy usiłują przedstawić samych siebie w sposób, który umacnia ich koncepcję samego siebie. Zatem będą w spójny sposób informować innych o tożsamości siebie oraz o stopniu, w jakim ich rola jest zgodna z koncepcją samego siebie. Np. role, które nie wykazują zgodności z koncepcją samego siebie, będą prawdopodobnie odgrywane z dystansem i pogardą. Podejście Turnera kładzie nacisk na aspekt behawioralny ról, ponieważ ludzie przypisują sobie wzajemne role, posługując się wskazówkami zawartymi w ich zachowaniach oraz podtrzymuje stanowisko, że role są koncepcjami oczekiwanych zachowań, gdyż oznaczenie roli danej osoby wywołuje oczekiwania, iż z jednej strony nastąpi pewien typ odpowiedzi. Prezentując się innym, wg Goffmana, jednostka dąży do odegrania danej roli. Do ustalenia swej roli jednostka musi wziąć pod uwagę, żeby wrażenie, jakie komunikuje w danej sytuacji, było zgodne z cechami osobistymi właściwymi danej roli, które będą jej przypisywane. Jednostka w sytuacji stoi zatem wobec oczekiwania, że postara się zbudować dla siebie rolę spójną z jej zachowaniem, z jej „ja” takim, jakie przedstawia innym, i z jej fasadą. Sytuacja człowieka jest dramatyczna w sposób zasadniczy: abyśmy naprawdę mogli wiedzieć, kim jesteśmy, abyśmy byli tacy, jakimi czujemy się być, musimy tak przedstawić siebie samych w oczach innych, tak zobiektywizować obraz siebie, abyśmy się rozpoznali w stosunku innych do nas.