12906 Kompendium Wiedzy geografii42

światowej produkcji przemysłowej. Połowę zagranicznych inwestycji kontroluje 100 największych TNK. przy czym ich udział wzrasta 3-4 razy szybciej niż pozostałych inwestycji na święcie, dówną rolę w globalizacji gospodarczej odgrywają Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank Światowy, których centra znajdują się również w Ameryce.

Współcześnie istnieją trzy główne potęgi gospodarcze: USA. Unia Europejska oraz Japonia. W tym znaczeniu świat jest trzybiegunowy. Te bieguny są ściśle ze sobą powiązane, choć to biegun najsilniejszy — amerykański — usiała obowiązujące reguły „gry" ekonomicznej.

Proces globalizacji zachodzi nieporównywalnie intensywniej między krajami rozwiniętymi niż w przypadku reszty świata. Afryka i Ameryka Południowa są nim objęte w dużo mniejszym stopniu niż kraje wysoko rozwinięte, mimo że wymienione kontynenty są gospodarczo od nich mocno uzależnione. Dowodzi to. że globalizacji nic należy utożsamiać z zależnością ekonomiczną. Mały udział w procesach globalizacji jest raczej miernikiem niedorozwoju i słabej pozycji na rynku światowym.

W aspekcie politycznym globalizacja oznacza dzisiaj jednobiegunowy świat, w którym dominuje jedna superpotęga polityczno-militarna— USA —dysponująca wszystkimi instrumentami globalnego oddziaływania: politycznymi, gospodarczymi. militarnymi, informacyjnymi itd. Rosja jest porównywalna ze Stanami Zjednoczonymi tylko pod względem arsenału głowic nuklearnych i potencjalnych zasobów naturalnych. Jednocześnie wzrasta rola gospodarcza i polityczno-militarna Chin oraz Unii Europejskiej, ale tylko na płaszczyźnie ekonomicznej i w ścisłym powiązaniu oraz w zależności od USA. W przyszłości nic jest wykluczone powstanie pewnej równowagi między Ameryką i dwiema potencjalnymi potęgami — Europą oraz Chinami. Europa musi jednak najpierw dokonać swoistego aktu emancypacji i opanować wewnętrzne sprzeczności, natomiast przyszła potęga. Chiny, jest uzależniona od ewentualnej współpracy z Rosją i Indiami. Chiny, w dążeniu do skrócenia dystansu dzielącego je od Ameryki i Europy, będą starały się skupiać wokół siebie państwa Trzeciego Świata. Biorąc jednak pod uwagę różne interesy geopolityczne tych krajów, będzie to zadanie bardzo trudne.

Globalizacja ujmowana w aspekcie prawa międzynarodowego znalazła się w ostrym konflikcie z państwem narodowym. Przeciwko globalizacji sterowanej przez transnacjonalnc korporacje opowiadają się nie tylko kraje komunistyczne, takie jak Chiny, Korca Północna i Kuba. ale również środowiska narodowe i wyznaniowe, zarówno w świecie muzułmańskim, jak i w krajach katolickich i prawosławnych, oraz wpływowe związki zawodowe.

Transnacjonalni gracze ekonomiczni postrzegają granice państwowe i miejscowe ustawodawstwo jako przeszkody w rozwoju wolnej konkurencji, jako anachronizm krępujący globalny rynek kapitalistyczny, który według nich jest jedynym gwarantem rozwoju i wzrostu zamożności. Kierując się swoimi interesami korporacja może przenieść w ułamku sekundy miliardy dolarów do dowolnego kraju świata i tam stworzyć miejsca pracy, zbudować infrastrukturę oraz zmienić całkowicie profil ekonomiczny regionu. Wówczas staje się ona czynnikiem podstawowym, decydującym o życiu mieszkańców regionu, marginalizując w nim władzę państwa i relatywizując państwową suwerenność. Dla transnarodowych korporacji państwo narodowe znajduje się dopiero na trzecim miejscu wśród politycznych priorytetów — po rynku światowym i regionie. W związku z tym korporacje bardzo często eksponują swoje powiązania ze wspólnotami lokalnymi (regionalnymi), którymi mogą łatwo manipulować. Globalizacja w tym aspekcie opiera się na założeniu braku alternatywy dla współczesnej gospodarki rynkowej i na upowszechnieniu modelu ekonomicznego jednakowego dla wszystkich rozwiniętych społeczeństw.

„McWorld”

Globalizacja ma również swoje przełożenie na sferę kultury, gdyż prowadzi do zmiany modelów kulturowych. Filozof amerykański B. Barber trafnie używa do określenia współczesnego modelu kultur)' terminu ..McWorld" — nawiązującego do rozprzestrzeniającego się na święcie wzorca organizacji usług gastronomicznych i gustów konsumpcyjnych, symbolizowanych przez sieć barów szybkiej obsługi McDonald^. Ponieważ globalizacja rozpowszechnia zachodnie, n przede wszystkim amerykańskie wartości, wzorce konsumpcji i zachowań społecznych, powoduje to negatywną reakcję środowisk konserwatywnych, narodowych, patriotycznych i wy-

69