13771 Obraz (542)

okresem wieków średnich a epoką odrodzenia nie jesteśmy dziś skłonni przeprowadzać tak zdecydowanych rozgraniczeń, tak stanowczo zrywać mostów, jak to czynili niejednokrotnie badacze dawniejsi. Niemniej jednak uznać trzeba, że renesans kładzie kres teatrowi religijnemu średniowiecza, który trwa i w wiekach następnych, ale jest to życie raczej podskórne. Między misteriami i moralitetami XV wieku a wielkim dramatem klasycyzmu nić ciągłości ulega zerwaniu. Choćby nawet w tragedii religijnej renesansu i klasycyzmu szukać pewnych podźwięków bezpośredniej przeszłości, to zaprzeczyć nie sposób, że są to dwa światy głęboko różne [...]. Ale człowiek wieków średnich wyzwalał się od nacisku doczesności nie tylko przez religijne podniesienie ducha — wymykał się mu również błogosławionym wyłomem śmiechu. Tradycyjnych zaś źródeł tego śmiechu nie zasypał humanizm, nie tknęła ich zasadnicza przemiana prądów kulturalnych. Farsa francuska, pewna życzliwości zarówno człowieka z galerii, jak i bardziej wybrednych znawców, trwa dalej. Znaczna część twórczości Moliera będzie jej kontynuacją, podniesioną wzwyż mocą genialnego artyzmu.

Mieczysław Brahmer Teatr i dramat średniowieczny na Zachodzie. Warszawa 1948, s. 2—4, 6—9, 15, 21—22, 31, 34—38, 41, 43, 46.

STEFAN GLIXELLI

[O ŚMIERCI W SZTUCE ŚREDNIOWIECZNEJ]

Pod koniec wieku XIV [...] spotykamy Taniec śmierci albo umarłych, [...] który także jest tematem zarówno literackim, jak i ikonograficznym. Występują w nim przedstawiciele wszystkich stanów i zawodów w towarzystwie rozkładających się trupów. Ci ostatni zwracają się groźnie do pierwszych: są uzbrojeni w pociski, motyki, łopaty i chwytają żywych za ręce, aby ich porwać z sobą; w tekstach nie zachęcają ich do pokuty, której czas już minął, lecz zwiastują im śmierć nieuniknioną.

[...] Starożytność nie przedstawiała nigdy śmierci jako szkieletu. Dopiero w wieku XIV powstało to nowe przedstawienie śmierci, a od tego czasu pozostało ono zawsze popularne. Źródeł tego przedstawienia należy szukać w poezji moralnej. Nowe i śmiałe personifikacje śmierci znajdują się tam na parę wieków przed epoką, w której sztuka plastyczna zaczęła przedstawiać śmierć jako szkielet.

[...] Początkowo przedstawiano ją jako szkaradną wiedźmę, której niekiedy dodawano skrzydła nietoperza. Tak przedstawiona jest śmierć w sławnym fresku na murach Campo Santo w Pizie. Ta jednak alegoria śmierci bardzo mało się rozpowszechniła, gdyż wnet została zastąpiona przez inną. Jest nią przedstawienie śmierci jako szkieletu. Stało się to dopiero wtedy, gdy rozpowszechniło się przedstawianie umarłych jako szkieletów.

[...] Celem tych przerażających obrazów było przejęcie ludzi myślą o nietrwałości życia i wpojenie pogardy dla rzeczy doczesnych, które wobec wieczności żadnej nie mają wartości. Te szkielety i rozkładające się trupy, które pojawiają się na każdym kroku w sztuce wieku XIV, nasunęły myśl użycia ich także jako alegorii śmierci, której pozostawiono dawne emblematy, jak: łuk i strzały, oszczep lub kosę.    '

Stefan Glixelli Studia i szkice porównawcze. Lwów 1919, s. 55—56, 62—63.

HANS WILHELM HAUSSIG

PIERWIASTEK HUMANISTYCZNY W SZTUCE BIZANTYŃCZYKÓW A ZACHÓD

Wielka realistyczna sztuka XII wieku opanowała również peryferie Cesarstwa. Dotarła do królestwa Normanów i wybrzeży Adriatyku i stąd zaczęła promieniować na Zachód. Bazylika św. Marka w Wenecji, katedra w Torcello i kaplica pałacowa w Palermo — to punkty, z których sztuka bizantyńska wyrusza w XII wieku na podbój Zachodu. Włoskie malarstwo ducenta ¹, dla którego początkowo źródłem inspiracji była sztuka monastycz-

289

Sredniowiecze —19