14970 kupisiewicz dydaktyka ogólna1

104 Dydaktyka ogólna

Praktyka dydaktyczna najlepszych szkół i nauczycieli dowiodła, że dobre wyniki zapewnia takie planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, jakie zakłada równoczesną i konsekwentną realizację w toku każdej lekcji konkretnych zadań dydaktycznych oraz powiązanych z nimi merytorycznie zadań wychowawczych.

Nowoczesny model procesu nauczania - uczenia się musi być także przystosowany do realizacji różnorakich zadań dydaktyczno-wychowawczych, takich jak:

•    samodzielne zdobywanie przez uczniów określonych wiadomości i umiejętności w drodze wysiłków zarówno indywidualnych, jak i zespołowych;

•    nabywanie przez uczniów wiedzy w drodze poznania bezpośredniego, np. w wyniku prowadzonych obserwacji, eksperymentów, wywiadów itcl., przy równoczesnym zapewnieniu im warunków⁷ i środków umożliwiających wzbogacenie już posiadanych wiadomości i umiejętności za pomocą poznania pośredniego;

•    częste, a zarazem systematyczne wykorzystywanie uczniowskiej kontroli i oceny własnych wyników uczenia się, tzn. samokontroli i samooceny, przy równoczesnym włączeniu tych czynności do organizowanego przez szkołę systemu kontroli i oceny końcowych efektów⁷ pracy dydaktycznej itp.

Ogólnie możemy zatem powiedzieć, że trzecią cechą nowoczesnego modelu nauczania - uczenia się jest jego wszechstronność. Właśnie dzięki niej możliwe jest: wiązanie nauczania - uczenia się organizowanego w szkole z kształceniem pozaszkolnym; łączenie nauki szkolnej z pracą produkcyjną i społeczną; prowadzenie działalności dydaktyczno-wychowawczej na poziomie przystosowanym do możliwości uczniów, do charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania oraz do szczegółowych zadań dydaktycznych, czego wyrazem jest m.in. zróżnicowanie nauczania na elementarne i naukowe, oparte na słowie oraz na obserwacji i eksperymencie, systematyczne i egzempla-ryczne itp.; wreszcie realizowanie szerokiego wachlarza zadań dydaktycznych. Pod tym względem model nowoczesny różni się w sposób zasadniczy od modelu herbartowskiego, nastawionego przede wszystkim na podawanie uczniom gotowej wiedzy, i od modelu progresywistycznego. postulującego jej zdobywanie przez uczniów w samodzielnym procesie badawczym, opartym jednak głównie na poznaniu bezpośrednim.

Czwartą cechę nowoczesnego modelu nauczania - uczenia się stanowi możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno-wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale o różnym zasobie wiedzy wyjściowej, tj. różnym stopniu zaawansowania w danym przedmiocie, jakościowych i ilościowych różnicach uzdolnień oraz różnym tempie uczenia się. Model ten zapewnia każdemu uczniowi programowo niezbędne minimum wiedzy i umiejętności, stwarzając zarazem jednostkom zdolniejszym możliwość nawet znacznego przekroczenia tego minimum. Nie znaczy to jednak, że uczniowie zdolniejsi mogą szybciej kończyć naukę, np. w danej klasie czy szkole - z czym w przyszłości również należałoby się liczyć - lecz, że udostępnia się im bogatsze treści programowe. Ta cecha nowoczesnego modelu nauczania - uczenia się jest coraz wyraźniej eksponowana, przede wszystkim dzięki nauczaniu programowanemu, a zwłaszcza lansowanym przez jego rzeczników sposobom i środkom realizacji zasady indywidualizowania pracy dydaktycznej.

Ostatnią wreszcie, piątą cechą opisywanego modelu procesu nauczania - uczenia się jest jego elastyczność metodyczna i organizacyjna. Postuluje się stosowanie różnych metod i rozmaitych form organizacyjnych uczenia się i nauczania, każdorazowo jednak dobieranych do zadań, jakie za ich pomocą mają być wykonane, a także stosownie do wieku uczniów. Również pod tym względem model nowoczesny różni się od tych modeli, które faworyzowały bądź metody poszukujące (progresy-wizm), bądź podające (herbartyzm), bądź wreszcie naukę organizowaną prawie wyłącznic w szkole i klasie (herbartyzm) lub poza szkolą (niektóre odmiany progresywizmu).

3. Ogniwa procesu nauczania - uczenia się

Oprócz cech omówionych w poprzednim podrozdziale, w nowoczesnym modelu procesu nauczania-uczenia się występują Inne jeszcze elementy, i to niezależnie od tego, co (dowolny przedmiot nauczania) jest przedmiotem nauczania - uczenia się i dla kogo (uczniowie w różnym wieku) jest ono organizowane. Te właśnie elementy odnoszą się głównie do organizacji i przebiegu procesu nauczania - uczenia się i noszą nazwę ogniw (momentów) tego procesu.

Ogniwa wyróżnione przez Wincentego Okonia dotyczą motywów nauczania - uczenia się (uświadamianie uczniom celów i zadań nauczania), przebiegu tego procesu (zaznajamianie ich z nowym materiałem i utrwalanie go, kształtowanie uogólnień oraz umiejętności i nawyków, kontrola i ocena wyników nauczania), a także jego pożądanych wyników (wiązanie teorii z praktyką). W tym szerokim ujęciu wymienione ogniwa mają przede wszystkim charakter dyrektyw postępowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczycieli, tzn. wskazują one, jak należy uczyć, aby uzyskać optymalne wyniki nauczania. Czynią to zarazem niejako niezależnie od przyjętego przez nauczyciela toku pracy dydaktyczno-wychowawczej na lekcji: podającego, opartego na poznaniu pośrednim, bądź poszukującego, którego podstawę stanowi przeważnie poznanie bezpośrednie.

Wprawdzie w procesie nauczania - uczenia się organizowanym we współczesnej szkole oba wspomniane toki uzupełniają się wzajemnie i najczęściej występują łącznie, nawet w czasie pojedynczych lekcji, niemniej każdy z nich wymaga odmiennych czynności uczniów i nauczyciela. Wskazane jest zatem odrębne ich potraktowanie, tym bardziej że z tokiem podającym wiążą się inne ogniwa nauczania - uczenia się niż z tokiem poszukującym.'