33189 kupisiewicz dydaktyka ogólna4

72 Dydaktyka ogólna

od dawna dostrzegali zarówno pedagogowie - praktycy, jak i teoretycy. Termin „nauczanie wychowujące", w znaczeniu przypisywanym mu np. w XIX wieku, nie tylko wskazuje na ten właśnie stan rzeczy, lecz równiej wytycza kierunek racjonalnej pracy z dziećmi i młodzieżą. Dzisiaj sądzimy ponadto, że jakość tej pracy można dodatkowo poprawić dzięki nauczaniu uczniów tego, jak mają się uczyć i wychowywać sami.

Tabela 6. Cele wychowania i kształcenia

Cele wychowania

Cele kształcenia

Przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym Przygotowanie uczniów do pracy zawodowej Przygotowanie młodego pokolenia do czynnego udziału w życiu kulturalnym Zapewnienie dzieciom i młodzieży wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego

Zaznajomienie dzieci i młodzieży z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze Rozwinięcie zdolności 1 zainteresowań poznawczych uczniów Kształtowanie u młodego pokolenia podstaw akceptowanego społecznie systemu wartości i związanych z nim postaw Wdrożenie dzieci i młodzieży do systematycznego samokształcenia Zaznajomienie uczniów z naukowymi podstawami produkcji oraz wyrobienie u nich umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy

Ogólnie można powiedzieć, że cele kształcenia przeważnie są formułowane na trzech poziomach ogólności: najwyższym, np. „kształcić uczniów wszechstronnie rozwiniętych”: średnim, nazywanym również poziomem behawioralnym, np. „uczeń powinien umieć wymienić trzy metody rozwiązywania układów równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi, a mianowicie metodę podstawiania, porównania i przeciwnych współczynników, a także operować nimi przy rozwiązywaniu takich równań o współczynnikach liczbowych i literowych"; oraz najniższym, np. „uczeń powinien umieć wyrecytować z pamięci wiersz” lub „wskazać na mapie politycznej Europy stolice wszystkich państw należących do Unii Europejskiej”.

Przy formułowaniu celów szczególnie istotne znaczenie mają używane do tego czasowniki, za pomocą których opisuje się czynności podlegające obserwacji z zewnątrz lub pomiarowi i które uczeń ma opanować po zrealizowaniu danego zadania dydaktycznego. Unika się przy tym czasowników wieloznacznych, np. „uczeń ma rozumieć”, zastępując je czasownikami określającymi precyzyjnie daną czynność, np. „w rezultacie wykonanej pracy domowej uczeń powinien umieć wymienić z pamięci nazwiska wszystkich bohaterów opowiadania”, „znać tabliczkę mnożenia”.

Obok celów jawnych, mamy również w kształceniu do czynienia z celami ukrytymi, które na ogół towarzyszą realizacji tych pierwszych, ale nie są formułowane. Cele te wiążą się zazwyczaj z tzw. ukrytymi treścią-mi nauczania (hidden curriculum). Tak np. lekturze określonego utworu literackiego, której efektem jawnym (zamierzonym) ma być opanowanie jego treści, mogą towarzyszyć przeżycia emocjonalne, których ekspozycja nie należała do założonego przez nauczyciela celu.

Sprawdzian 5

1.    Wskaż, w czym się wyraża historyczna zmienność ideału i celów wychowania, a ponadto opisz związki zachodzące między celami wychowania i kształcenia.

2.    Na czym polega wszechstronny rozwój osobowości i co warunkuje jego osiągnięcie?

3.    Podaj przykłady konkretyzacji dowolnego z celów kształcenia podanych w tabeli 6 oraz wskaż warunki, jakie przy tego rodzaju próbach muszą być spełnione.

4.    Dydaktyka progresywistyczna usiłowała przeciwstawić się uniformizacji wychowania, jednostronnemu intelektualizmowi, schematyzmowi i niedostatecznej indywidualizacji nauczania, autorytatywizmowi i hc-teronomii, a przede wszystkim brakowi w szkole klimatu sprzyjającego wychowaniu, a nie tylko tresurze - tzn. zjawiskom uważanym za typowe dla szkoły tradycyjnej. Tę szkołę progresywiści oskarżali, mówiąc, że „tam, gdzie ona jest, nie śpiewa żaden ptak, nic rośnie ani jedno źdźbło trawy” (Bonus, 1904 - cyt. za: Alt. 1975, s. 113), a nawet domagali się jej likwidacji, dowodząc, iż „największa tajemnica wychowania polega na tym, aby nie wychowywać” (Key, 1928, s. 36).

Co w zamian mogła zaoferować dydaktyka progresywistyczna? Odpowiadając na to pytanie językiem jej najbardziej radykalnych przedstawicieli - nauczanie okolicznościowe: brak planu i programów nauki szkolnej, a przynajmniej znaczną redukcję zawartego w nich materiału; podniesienie wychowawczej rangi pracy dydaktycznej; sprowadzenie roli nauczyciela do roli obserwatora i dyskretnego doradcy uczniów; umiłowanie dziecka; zapewnienie uczniom samodzielności; zbliżenie szkoły do życia.

Ale hasła te, niewłaściwie interpretowane, mogły prowadzić (i rzeczywiście prowadziły) do zjawisk niekorzystnych pod względem pedagogicznym. Tak więc umiłowanie dziecka dość często przekształcało się w jego fetyszy-zację, dążenie do zapewnienia uczniom swobody - w ich samowolę, chęć nauczania zgodnego z zainteresowaniami dzieci i młodzieży - w wiedzę wielowątkową, niedostatecznie pogłębioną i nietrwałą itp.

Rozwiń tę problematykę w formie konspektu wykładu na temat: „Zalety i wady progrcsywistycznę) koncepcji wychowania". W tym celu wykorzystaj również dane z książek: B. Nawroczyńskiego Swoboda i przymus w wychowaniu (Warszawa, 1932, NK), K. Sośnickiego Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX wieku (Warszawa 1976, PZWS) i M.S. Szymańskiego Niemiecka pedagogika reformy 1890-1933, Warszawa 1992, WSiP).