15078 Skan85

100 Aneks

WSTĘP

„Mamy dziś cudowne prawo: mianowicie to, które żąda, aby monarcha, ustanowiony dla wykonywania praw, pomieścił przy każdym trybunale urzędnika, iżby ten ścigał w jego imieniu wszystkie zbrodnie |,„], Oskarżyciel publiczny czuwa nad obywatelami; on działa, oni zaś są spokojni”¹.

Prokuratura, podobnie jak cały wymiar sprawiedliwości, w XXI wieku staje przed trudnym wyzwaniem. Z jednej strony jest ona bowiem organem powołanym nie tylko do stania na straży porządku państwowego, ale i ochrony praw oraz wolności jednostki. Z drugiej zaś strony skuteczna walka z rosnącą przestępczością zorganizowaną, korupcją i nowymi formami popełniania przestępstw wymagają rozwiązań, różniących się od tradycyjnie uznawanych przez porządki prawne państw ceniących dbałość o przestrzeganie praw człowieka. W celu ochrony bezpieczeństwa publicznego nierzadko konieczne jest dość głębokie wkroczenie w sferę chronionych praw i wolności. Czyni to z prokuratury organ o szczególnym charakterze, ważny dla poczucia bezpieczeństwa obywateli.

Jedną z konsekwencji przyjętej w artykule 2 Konstytucji z 1997 roku zasady państwa prawnego jest, jak przyjął w swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, zaufanie obywateli do działalności organów państwa. Prokuratura powinna zatem wypełniać swoje zadania nie tylko efektywnie, ale i z poszanowaniem zasad obowiązujących w państwie demokratycznym, między innymi równego traktowania obywateli oraz bezstronnego, nienacechowanego polityczną motywacją, działania. Z tego względu ważkości nabierają kwestie związane ze stosunkami łączącymi prokuraturę z innymi organami władzy państwowej oraz gwarancjami jej niezależności od wpływów politycznych. Zagadnienia te dotyczą szczególnie modelu prokuratur)' podporządkowanej władzy wykonawczej, któ-

' Montest|uicu_; O duchu praw, przeł. T. Żeleński (Boy), Warszawa 1927, Wyd. F. Hoesick. s. 121.

rej przedstawiciele poza ogólnym wpływem na politykę karną w państwie usiłują często ingerować w działania prokuratury w konkretnej sprawie. Równość wobec prawa i rzetelny, sprawiedliwy proces to jedne z podstawowych praw człowieka, Mogą one zostać złamane, gdy decyzje dotyczące wszczęcia, prowadzenia i ewentualnie umorzenia postępowania lub oskarżania przed sądem nie będą podejmowanie przez niezależnego prokuratora, lecz dyktowane przez władzę polityczną. Z powodów tych zagadnienia dotyczące ustrojowej pozycji prokuratury wzbudziły moje zainteresowanie.

Problem upolitycznienia prokuratury w Polsce i dążenia do jej niezależności jest od lat tematem wielu ocen, artykułów prasowych oraz debat polityków i przedstawicieli środowiska prawniczego. Przede wszystkim praktycy i przedstawiciele doktryny domagają się często nie tylko zmian w ustawie o prokuraturze, lecz także wprowadzenia do Konstytucji regulacji dotyczących prokuratury. Reformę prokuratury, polegającą między innymi na rozdzieleniu funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego, zakłada także przygotowany przez rząd nowy projekt nowelizacji ustawy o prokuraturze.

Kwestia właściwego usytuowania organu prokuratury w strukturze władzy publicznej to jedno z najważniejszych zagadnień poruszanych w pracy.

Jednakże rozumienie teraźniejszości i projektowanie przyszłości wymaga pamiętania o przeszłości; z lego względu w rozdziale pierwszym niniejszej pracy omówiony został rozwój historyczny prokuratury: od instytucji, które leżały u genezy wykształcenia się tego organu w znaczeniu współczesnym, do najnowszych doświadczeń z zakresu PRL-u.

Proponowane reformy prokuratury omawiane są często w kontekście prawnoporównawczym w celu wskazania godnych zaczerpnięcia wzorów lub przeciwnie — wystrzeżenia się błędnych rozwiązań. Współcześnie występujące na święcie modele usytuowania prokuratury wśród organów państwa są przedmiotem rozdziału drugiego pracy.

W rozdziale trzecim pracy omówione zostały przemiany, jakie przeszła prokuratura po 1989 roku, w tym jej dekonstytucjonalizacja, oraz aktualne regulacje zawarte przede wszystkim w ustawie o prokuraturze, związane z zadaniami wypełnianymi przez prokuraturę, sposobem jej działania oraz strukturą.