15894 skanuj0018 (135)

•UJ Dziabnie spoicc/.iic

lecznych ic, zdawałoby się, mało ważne elementy subiektywne wywierają realny wpływ na istniejącą rzeczywistość społeczną. Podobny sposób oceny tych samycli zjawisk społecznych przez znaczną część danej zbiorowości stanowi także pewien laki obiektywny, z którym należy się liczyć.

Wybór celu oraz środków działania zależy w znacznej mierze od przyjętej przez podmiot definicji sytuacji. W procesie tworzenia definicji sytuacji, który poprzedza podjęcie odpowiedniego działania, szczególnie istotną rolę odgrywają wartości uznawane przez podmiot. Cel działania oraz sposoby jego realizacji można traktować jako przejaw (bądź konkretyzację) systemu wartości przyjętego przez podmiot. Uznawane wartości i normy społeczne, stosownie do zaistniałej sytuacji, wpływają na wybór rodzaju działań. To klasyczne podejście do relacji między działaniami społecznymi a wartościami wymaga jednak uściślenia, grlyz nie zawsze związek ten jest tak prosty i jednoznaczny. Każde działanie realizuje bowiem zazwyczaj wiele celów i wartości równocześnie. Dlatego leż podjęcie jakiegoś działania umożliwia realizację pewnych celów i wartości, lecz jednocześnie może nie uwzględniać w wystarczającym stopniu, lub nawet negować, inne wartości, które podmiot uznaje za znaczące. Uświadomienie sobie lego typu sytuacji przez podmiot może doprowadzić do zaniechania działania. Ponadto podmiot nic zawsze dysponuje precyzyjną i w pełni uporządkowaną hierarchią wartości. Wynika to z faktu, że pewne wartości są nieporównywalne (bądź trudno porównywalne). Dopiero w wyniku podjęcia działania podmiot może uświadamiać sobie wartości, które realizuje. Prowadzi to albo do modyfikacji lego działania, albo do przekształceń w obrębie systemu wartości.

Każde działanie przebiega w pewnym otoczeniu społecznym. Zewnętrzne warunki wpływają na przebieg danego działania, jednakże nic determinują go w całości. Podmiot zwykle ma możliwość wyboru między różnymi sposobami działań. Działania społeczne nic przebiegają jednak w izolacji. Wielość działających podmiotów powoduje, że poszczególne działania mogą być ze sobą'zgodne, przeciwstawne lub neutralne (tj. zorientowane na realizację odmiennych celów i wartości). Tego typu sytuacja silą rzeczy prowadzi do zjawisk współdziałania lub konfliktu między różnymi podmiotami. Działania stanowią podstawowy element systemu społecznego (T. Parsons 196d, s. 5-6]. Pomimo że w znacznej mierze kształtują one istniejący system społeczny, to równocześnie występuje także zależność odwrotna -system społeczny organizuje podmiotowe działania. Zadaniem teorii socjologicznej jest nie tylko dokonanie analizy pojedynczego. działania, wyodrębnienie jego elementów składowych i ustalenie wzajemnych relacji między nimi, lecz przede wszystkim wyjaśnienie zdarzeń i procesów społecznych powstających w wyniku wielości różnorodnych działań. Zjawiska i procesy społeczne zachodzące w skali makrospoleeznej tworzone są przez konkretne działania podmiotowe. Bierze się to stąd, że każde działanie jest pewnym zdarzeniem [T. Kotarbiński 1982, s. 16-19, 357-358). Realizacja celu działania oznacza jakąś zmianę, gdyby bowiem w wyniku działania nic się nic zmieniło, to jego podejmowanie nic miałoby żadnego sensu. Stwierdzenie to zachowuje swoją ważność również w przypadku, gdy celem działania jest zachowanie status quo, a więc niedopuszczenie do zaistnienia jakiejś przewidywanej sytuacji, która oceniana jest negatywnie.

. W różnych koncepcjach działań społecznych wiele uwagi - jak już wskazywano - poświęca się problemowi wartości. Jednocześnie można zauważyć, że samo działanie również może być traktowane jako pewna wartość. Dążenie do realizacji wybranych celów, aktywizm podmiotowy, oceniane są w naszej kulturze pozytywnie. Uważa się, że dzięki tego typu postawie możliwy jest rozwój społeczno-ekonomiczny. Między innymi z tego typu podejścia wynika stanowisko uznające działania społeczne za zasadniczy, a nawet jedyny przed-

Efekt aureoli 4 I

miot socjologii. Należy jednak podkreślić, że w innych kulturach działanie uważa się niekiedy za główne źródło istniejącego zla. O wiele V7żcj oceniona jest w nich np. kontemplacja. Ten odmienny stosunek do działań pozwala lepiej uświadomić sobie nic tylko ich niektóre negatywne następstwa, lecz lakżc uwidacznia kulturowe uwarunkowania przyjmowanych sposobów wartościowania. (A.S.)

Zob. czynności autoteliczne, definicja sytuacji, interakcja, lacjonalność, wartość, współczynnik humanistyczny, zachowania społeczne.

Literatura:

Bcndix R., 1975, Klax Weber. Portret uczonego, PWN, Warszawa.

Crozier M., Friedberg E., 1982, Człowiek, i system. Ograniczenia działania zespołowego, PWE, Warszawa.

Kotarbiński T., 1982, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław.

Krasnodębsśi Z., I9S6, Rozumienie ludzkiego zachowania. Rozważania o filozoficznych podstawach nauk humanistycznych i społecznych PIW, Warszawa.

Kuhn M., 1 964, Social Act [w:] /( Dictionary of llie Social Sciences, J. Gould, W.L. Kolb (cds), Free Press, New York.

Parsons T., 1964, The Social System, Free Press, Glcncoc.

Polcszczuk J., 1989, Kłosa Webera teoria działań społecznych. Kaniowskie antecedencje [w:] Racjonalność, nauka, społeczeństwo, pod red. H. Kozakiewicz, E. Mokrzyckiego, MJ. Siern-ka, PWN, Warszawa.

Tourainc A., 1984, Socjologia akcjonulistyczna [w:| Kryzys i schizma. Antyscentystycznc tendencje >v socjologii współczesnej, t. 2, wybór i wstęp E. Mokrzycki, PIW, Warszawa. Toward a General Theory of -Action, 1951, T. Parsons, E. Shils (cds). Cambridge. Znaniecki F., 1971, Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój, PWN. Warszawa. _;;

Działanie zwrotne, zob. etnometodo-login.

Dziedzictwo kulturowe, część dorobku kulturowego, która przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. W skład dziedzictwa kulturowego wchodzi to wszystko, co przejęte zostało „w spadku" po wcześniejszych generacjach. Dziedzictwo kulturowe stanowią, z jednej strony, wytwory uznawane za najbardziej wartościowe - stają się one czynnikiem integrującym zbiorowość, umożliwiającym grupową identyfikację. Z drugiej strony, w skład dziedzictwa kulturowego wchodzą wytwory oraz zachowania społeczne nic przez wszystkich uznawane za wzorcowe. Dziedziczone są wzory zachowań niepożądane ze społecznego punktu widzenia. Stanisław Ossowski wskazuje, że w ramach dziedzictwa kulturowego przekazywane są nic tylko przedmioty i wartości, lecz lakżc dyspozycje co do postaw wobec nich i towarzyszących im przeżyć. (A.S.)

Zob. dorobek kulturowy, kultura, przemoc symboliczna, tożsamość, tradycja, wzory i modele.

♦

Efekt aureoli (zjawisko aureoli, ang. halo effect), zjawisko występujące przy formułowaniu ocen dotyczących jednostek łub grup społecznych. Polega ono na upodobnianiu się ocen odnoszących się do różnych cech lub „wymiarów” partnera interakcji. Przypisanie jednostce (grupie społecznej) | lozytywnych bądź negatywnych cccii w jakimś zakresie zwiększa prawdopodobieństwo, że podobna ocena wystąpi

także i w innych zakresach (cechach, kategoriach itp.).