DSCN1691

40 Działanie społeczne

łecznych te. zdawałoby się, mało ważne elementy subiektywne wywierają realny wpływ na istniejącą rzeczywistość społeczną. Podobny sposób oceny tych samych zjawisk społecznych przez znaczną część danej zbiorowości stanowi także pewien fakt obiektywny, z którym należy się liczyć;

Wybór celu oraz środków działania zależy w znacznej mierze od przyjętej przez podmiot definicji sytuacji. W procesie tworzenia definicji sytuacji, który poprzedza podjęcie odpowiedniego działania, szczególnie istotną rolę odgrywają wartości uznawane przez podmiot. Cel działania oraz sposoby jego realizacji można traktować jako przejaw (bądź konkretyzację) systemu wartości przyjętego przez podmiot. Uznawane wartości i normy społeczne, stosownie do zaistniałej sytuacji, wpływają na wybór rodzaju działań. To klasyczne podejście do relacji między działaniami społecznymi a wartościami wymaga jednak uściślenia, gdyż nie zawsze związek ten jest tak prosty i jednoznaczny. Każde działanie realizuje bowiem zazwyczaj wiele celów i wartości równocześnie. Dlatego też podjęcie jakiegoś działania umożliwia realizację pewnych celów i wartości, lecz jednocześnie może nie uwzględniać w wystarczającym stopniu, lub nawet negować, inne wartości, które podmiot uznaje za znaczące. Uświadomienie sobie tego typu sytuacji przez podmiot może doprowadzić do zaniechania działania. Ponadto podmiot nie zawsze dysponuje precyzyjną i w pełni uporządkowaną hierarchią wartości. Wynika to z faktu, że pewne wartości są nieporównywalne (bądź trudno porównywalne). Dopiero w wyniku podjęcia działania podmiot może uświadamiać sobie wartości, które realizuje. Prowadzi to albo do modyfikacji tego działania, albo do przekształceń w obrębie systemu wartości.

Każde działanie przebiega w pewnym otoczeniu społecznym. Zewnętrzne warunki wpływają na przebieg danego działania, jednakże nie determinują go w całości. Podmiot zwykle ma możliwość wyboru między różnymi sposobami działań. Działania społeczne nie przebiegają jednak w izolacji. Wielość działających podmiotów powoduje, że poszczególne działania mogą być & sobą zgodne, przeciwstawne lub neutralne (tj. zorientowane na realizację odmiennych celów i wartości). Tego typu sytuacja tifa rzeczy prowadzi do zjawisk współdziałania lub konfliktu między różnymi podmiotami Działania stanowią podstawowy element systemu społecznego [T. Parsons 1964, s. 5-6]. Pomimo że w znacznej mierze kształtują one istniejący system społeczny, to równocześnie występuje także zależność odwrotna -system społeczny organizuje podmiotowe działania. Zadaniem teorii socjologicznej jest nie tylko dokonanie analizy pojedynczego działania, wyodrębnienie jego elementów składowych i ustalenie wzajemnych relacji między nimi, lecz przede wszystkim wyjaśnienie zdarzeń i procesów społecznych powstających w wyniku wielości różnorodnych działań. Zjawiska i procesy społeczne zachodzące w skali makrospołecznej tworzone są przez konkretne działania podmiotowe. Bierze się to stąd, że każde działanie jest pewnym zdarzeniem [T. Kotarbiński 1982, s. 16-19, 357-358], Realizacja celu działania oznacza jakąś zmianę, gdyby bowiem w wyniku działania nic się nie zmieniło, to jego podejmowanie nie miałoby żadnego sensu. Stwierdzenie to zachowuje swoją ważność również w przypadku, gdy celem działania jest zachowanie siane quo, a więc niedopuszczenie do zaistnienia jakiejś przewidywanej sytuacji, która oceniana jest negatywnie.

W różnych koncepcjach działań społecznych wiele uwagi — jak już wskazywano — poświęca się problemowi wartości. Jednocześnie można zauważyć, że samo działanie również może być traktowane jako pewna wartość. Dążenie do realizacji wybranych celów, aktywizm podmiotowy, oceniane są w naszej kulturze pozytywnie. Uważa się, że dzięki tego typu postawie możliwy jest rozwój społeczno-ekonomiczny. Między innymi z tego typu podejścia wynika stanowisko uznające działania społeczne za zasadniczy, a nawet jedyny przed-