18034 Zdjęcie0532 (2)

Ml f*iI1

Zasady ^ [radzą, a %

Przeświadczę, ctóiychceien aby były iśześnie naka-Reguły (rb wności i pra-dki powinie t celem i wy-temuuświę-rektywdzia-hemacie 12.

SchemMl]

REKTYWY

proponują)

18. Etyczna zasada sprawiedliwości

Narodziny zasady sprawiedliwości uwikłane sąw problem siły, jej wykorzystania i uprawnienia do jej zastosowania w stosunkach międzyludzkich. Początkowo szło o to, aby silny nie krzywdził słabszego.

Pojęcie sprawiedliwości wykształcone zostało w cywilizacji agrarnej. Zgodnie z tą tradycją można ją zdefiniować następująco:

Zasada sprawiedliwości orzeka, że działanie jest etyczne, jeżeli zachowuje równość, lub proporcjonalność, lub wzajemność, a powoduje dawanie każdemu, co się jemu należy. W popularnym i eschatologicznym brzmieniu orzeka ona, że działanie ludzi jest oceniane w taki sposób, że za dobre czyny otrzymuje się nagrody, za złe zaś — kary. Sprawiedliwość wmontowana jest jako zasada funkcjonowania ludzkiego świata. Z zasady tej wynika reguła (nakaz moralny): równości (proporcjonalność i wzajemności)— Złota Reguła.

Jest to zasada ukształtowana w warunkach kultury agrarnej przez wady i zalety człowieka podejmującego działanie w tych warunkach. W nich zaś, zarówno ziemia, jej płody jak i łupy wojenne stanowiły źródło zarówno utrzymania jak i zamożności⁵⁶. Ludzie tej cywilizacji kierowali swój wysiłek przede wszystkim na uprawę ziemi, aby ona oddała im to, co się za ten wysiłek należy. Ale nie zawsze tak było. Klęski żywiołowe, perturbacje klimatyczne i innego rodzaju zjawiska naturalne burzyły oczekiwania na sprawiedliwe (równe) zrekompensowanie wysiłku pracujących na roli. Stąd chęć wyrównywania niesprawiedliwości losu przez zawłaszczanie produktów innych. Ludy rolnicze klęski losu próbowały rekompensować podbojami, najazdami i wojną, jako sztuką zdobywania własności. Służyć ona miała zdobywaniu środków konsumpcji.

Ale w tym społeczeństwie wojaczka najczęściej była zajęciem sezonowym, głównie w okresie kiedy uprawy nie wymagały pracy właściciel la⁵⁷. W tych społeczeństwach uznanie szczególne miała dzielność. Wojownik jest dzielny bo wznosi się ponad to, co ludzkie, a upodobnia się do wojownika z plemienia boga wojny. Jako taki postępuje sprawiedliwie i honorowo, jak Achilles, który w imię tych wartości dążył do pomszczenia śmierci Patroklesa.

⁵⁶    ZobH. i A. Toffler, Wojna i antywojna, Warszawa 1997.

⁵⁷    Zob.; Tamże.

89