18358 Scan42 (2)

mieć zjawiska społeczne po ich zaistnieniu, niż je przewidywać. Istnieje zatem wyraźna asymetria między naukami przyrodniczymi, w których zdarzenia mogą być prognozowane na podstawę teorii z taką samą łatwością i precyzją z jaką są wyjaśniane zdarzenia z przeszłości, a naukami społecznymi, w których jest to niemożliwe.    . ,

Nie ulega jednak wątpliwości, że ze względy na interdyscyplinarność badań na gruncie geografii bezpieczeństwa będą wykorzystywane różne metody, dlatego celowe będzie, zaprezentowanie podstawowych podziałów metod, ze szczególnym zwróceniem uwagi na metody analizy przestrzennej.

Z. Chojnicki (1969) wydzielił trzy grupy metod:

1.    Opisu statystycznego, tj. miary średnie, rozproszenia, asymetrii i koncentracji,

2.    Wnioskowania statystycznego, tj. wykrywania współzależności między zjawiskami za pomocą analizy korelacji i regresji,

3.    Stosowania modeli matematycznych.

Teresa Czyż (1973) zaproponowała podział na siedem grup, obejmujących:

-    metody statystyczne opisu rozkładów przestrzennych (miary średnie, rozproszenia, asymetrii i koncentracji),

-    metody typologii przestrzennej i regionalizacji,

-    modele badania ruchu,

-    modele badania sieci transportowej,

-    modele sieci osadniczej,

-    modele badania systemu człowiek-środowisko,

-    metody optymalizacyjne.

Podział S. Berezowskiego (1980) odbiega nieco od pozostałych. Punktem wyjścia tego podziału jest kryterium charakteru danych, pozwalające w pierwszym etapie wyróżnić dwa główne zespoły metod: realne - na podstawie danych jakościowych, oraz formalne - na podstawie danych ilościowych. Autor wydziela pięć grup metod, opierając się na kryteriach: logicznym, miejsca pracy, przedmiotowym i roboczym:

1. Metody zasadnicze:

2. Metody studialne:
• • ■ •	kameralna terenowa laboratoryjna (eksperymentalna)
4. Metody techniczne:
»	kartograficzna
•	statystyczna
•	rachunkowa
•	ankietowa
•	empiryczna
•	modelowa

•    indukcyjna

•    dedukcyjna

•    redukcyjna (weryfikacyjna)

3. Metody rzeczowe (przedmiotowe):

•    genetyczna

•    historyczna

•    krajobrazowa

•    branżowo-ekonomiczna

•    regionalna .

5. Metody techniczne (robocze):

•    kartograficzna

•    statystyczna

•    rachunkowa

•    ankietowa

•    empiryczna

•    modelowa

Z kolei podział W. Bircha uwzględnia kryterium systematyzacji problemowej wiedzy geograficznej i wyróżnia:

-    metody zbierania danych przestrzennych,

-    metody i modele analizy rozkładu przestrzennego,

-    metody klasyfikacji przestrzennej i regionalizacji,

. - modele zależności o charakterze kowariancyjnym (metody czynnikowe, analiza kanoniczna),

-    modele oddziaływań przestrzennych (modele grawitacji i potencjału),

-    modele integracji przestrzennej (analiza przepływów międzyregionalnych, analiza systemowa),

-    modele procesów czasoprzestrzennych (dyfuzja),

-    modele normatywno-optymalizacyjne (symulacja, optymalizacja).

Badania jakościowe

Do jednego z bardzo efektywnych rozwiązań należy zastosowanie empirycznych badań jakościowych. Od końca lat siedemdziesiątych XX wieku datuje się dynamiczny rozwój tego ujęcia badawczego, choć w warunkach polskich nie znalazł jeszcze szerszego ujęcia metodologicznego, Ich zasadniczy sens oddaje łacińskie kredo „magnum in pan/o" (wiele treści w małej formie). Analizy jakościowe badają zjawisko w ujęciu całościowym. Kładą nacisk na selekcję wszystkich danych dotyczących problemu badawczego w sposób umożliwiający uzyskanie kompleksowego obrazu zmian obiektu lub dynamiki zjawiska oraz występujących relacji. Istotnym aspektem badań jest stanowisko badacza, próbującego poznać przedmiot dociekań bez narzucania oczekiwań związanych z rezultatami. Badania te można nazwać naturalistycznymi ze względu na rolę badacza, który ogranicza manipulowanie otoczeniem, tłem badania, zajmując się przedmiotem badań w jego naturalnych warunkach minimalizując prowokowanie sytuacji. Jedną z istotnych cech badań jakościowych jest ich interdyscyplinarny i całościowy charakter. Informacje uzyskane dzięki badaniom jakościowym służą w sposób pośredni decydentom uwikłanym w kompleksowe podejmowanie decyzji strategicznych. Podstawowym zadaniem tych badań jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie - „dlaczego?“ oraz poznanie i zrozumienie działań. Badania jakościowe stawiają przed badaczami problemy o szerszym kontekście, nie ograniczają się do stawiania konkretnych pytań, nie zajmują się zjawiskami w ujęciu ilościowym. Badania jakościowe wiążą się też z intersubiektywnym (cecha poznania polegająca na tym, iż stwierdzenia będące jego wyrazem mogą być zrozumiałe przez każdą osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje) podejściem do procesu badawczego, co wynika z roli badacza. Cechą danych jakościowych jest bogactwo i całościowość oraz możliwość ujawniania złożoności.

Za pomocą badań jakościowych możliwe jest modelowanie decyzji. Głównym aparatem poznawczym metody jakościowej jest „mapa przepływu decyzji”, na której umiejscawiane są kluczowe warunki oraz związane z nimi działania i założenia. Dla poprawienia dokładności, dane prezentuje się w tabelach decyzji. Kolejnym

85