19335 P1190026 (2)

Faza dogmatu

Trzeci i najwyższy etap rozwoju doktryny religijnej — to etap dogmatu. Podstawowym czynnikiem przejścia doktryny od fazy mitologii do fazy dogmatu jest powstawanie hierarchii kapłańskiej oraz proces kanonizacji pism świętych. W związku z rozwojem wyodrębnionej warstwy specjalistów religijnych (kasty kapłańskiej) kierownicy kultu organizują się w coraz bardziej sztywne i ekskluzywne schematy organizacyjne, w autokratyczne hierarchie. O ile więc odpowiednikiem poprzedniej fazy rozwoju doktryny w sferze instytucjonalnej byłyby kolegia kapłańskie, o tyle faza dogmatu jest związana z etapem hierarchii w ewolucji organizacyjnej strony religii.

W miarę hierarchizacji duchowieństwa następuje proces formalizacji kultu oraz wzrastającego rygoryzmu wierzeniowego. Pojawia się tendencja do utrwalania zarówno treści wierzeniowych wiary, jak i czynności kultowych. Oczywiście — „pisma święte" oraz „podręczniki" liturgii istniały już na etapie systemów wierzeniowych, teraz jednak następuje proces selekcji konkurencyjnych ksiąg świętych i uznania tylko niektórych spośród nich za obowiązujące. Proces ten — to zjawisko „kanonizacji" ksiąg świętych, zjawisko kształtowania się dogmatu.

Nazwa „dogmat” jest nader wieloznaczna. Przyznają to także teologowie katoliccy •¹. Greckie to słowo miało zrazu, podobnie jak większość innych terminów religijnych, swą świecką genezą i znaczenie **. później podległo sakralizacji, stając się religijnym terminem technicznym. Nie mogąc tu wchodzić bliżej w problemy ewolucji znaczeniowej nazwy „dogmat”, podkreślmy, że należy dostrzec zasadnicze różnice w ujmowaniu dogmatu przez teologię i przez religioznawstwo. O ile bowiem dla teologa dogmat to „prawda objawiona i podana do wierzenia przez Kościół nauczający” ^,3, czyli „wyraźnie sprecyzowane zdanie, w którym Kościół podaje do wierzenia naukę przez Boga objawioną dla wszystkich ludzi”^M, o tyle religioznawca ujmuje dogmat jako szczególny typ mitu, jako najwyższy etap ewolucji mitu. Teolog ujmuje dogmat statycznie, religioznawca rozumie go dynamicznie, rozwojowo. Obaj różnią się także w kwestii genezy dogmatu: podczas gdy teolog widzi w nim przejaw „mowy Boga” („objawienia boskiego”), to religioznawca dostrzega w dogmacie jedynie pewien rodzaj „mowy człowieka”.

W ten sposób więc dogmat jest tylko jedną z wersji mitu, tą mianowicie, która ostała się w trakcie specyficznej „walki o byt”, w trakcie „doboru naturalnego” różnych wariantów mitów przy przechodzeniu od fazy systemu wierzeniowego do fazy kanonizacji wierzeń. Mówiąc jeszcze inaczej — dogmat to „urzędowa” wersja mitu, uznana przez hierarchię kapłańską za obowiązującą dla danej społeczności wierzeniowej i umieszczona w uporządkowanym systemie wiary danej religii, w spisanym kanonie wiary ^ls.

i Tak np. wybitny katolicki dogmatyk ks. W. Pietkun pisze, ła ..nie ma chyba nazwy o bardziej znlekaztalconym sensie Jak nazwa adogmaU wywołująca nawet u katolików odruchy nleuzaaadnionydi. choć głęboko tkwiących uprzedzał!¹’ (Dogmatyka katolicka. Warszawa MM. a. 13).

ix Greckie dopma (drugi przypadek doymatos; od czasownika do— kaln) oznaczało zrazu ,.(o)s;|<l". „orzeczenie", „postanowienie-, ,.<9e-eyiJt”. Była to wlec i zasada poznania, I norma postępowania.

u Zob. ks. M. Kowalewski: Małp Słownik Teołoptcswp. — _it nft

1960. s. 90.

w Zob. ks. W. Pietkun: Dojmałyka łcotołicica. Warszawa mm,

Z. 12—13.

is Zob. J. Wach: Socjoiopia retipU. cyk wy*., s. U.