19686 skanowanie0009 (126)

56 Anna Burzyńska

fikę na korzyść poszukiwania odpowiedzi na pytania o rozmaite formy działania literatury na odbiorców (konkretnych lub potencjalnych) oraz o sposoby jej interpretowania.

Zwrot ku praktyce"interpretacyjnej i podporządkowanie tej praktyce wszelkich innych dziedzin literaturoznawstwa nie był bynajmniej zjawiskiem niespodziewanym. Co więcej - fakt, że teoria utraciła znaczenie obiektywizujące i uprawomocniające przez większość samych teoretyków uznany został za zjawisko niezmiernie pożądane'Teoria stała się dzięki temu szerokim, otwartym, interdyscyplinarnym polem stwarzającym zaplecze dla praktyk interpretacji i dostarczającym im pożytecznych narzę-dzi - wzbogacających akty czytania, problematyzujących je, wskazujących na ich trudności itp. Oznaczało to również zwrot ku historyczności, tzn. - znów według trafnego sformułowania Ryszarda Nycza - przesunięcie od

przyjmowania ponadhistorycznej pozycji i odkrywania porządku, który tkwi u podstaw — do akceptacji usytuowania w historii i porzucenia idei fundamentalnej niezmienności dostępnej racjonalnemu poznaniu¹.

Teoria zaczęła się więc powoli przeobrażać w pluralistyczne uniwersum usytuowanych (historycznie) dyskursów - „praktyk pisania”, które, w myśl trafnej uwagi Geralda Graffa, nie miały tworzyć apriorycznych modeli, ale traktować literaturę jako stale otwarty i wymagający ciągłego podejmowania problem². Najogólniejszy sens tej przemiany trafnie ujmowały również słowa jednego z reprezentantów Nowego Historyzmu - Stevena Green-blatta. Przemiana ta oznaczała odejście od „stabilnej mimetycznej teorii” w stronę „modelu interpretacyjnego”, bardziej adekwatnego dla nie dającej się łatwo uporządkować cyrkulacji danych i dyskursów, stanowiącej (...) jądro nowoczesnej praktyki estetycznej. To właśnie w odpowiedzi tej praktyce - przekonywał Greenblatt — musi usytuować się współczesna teoria: nie na zewnątrz interpretacji, ale w nie zawsze jawnych miejscach negocjacji i wymiany³.

Co konkretnie jednak miał oznaczać ów „model interpreta-^cyjny”?_C'CEódziło, z grubsza rzecz ujmując, o zadawanie tekstowi literackiemu pytań innych od tych, które stawiano dotychczas, a egzemplaryczny zestaw tych pytań zamieszczał Greenblatt w TńńyńT^mTejśću - opracowując hasło „kultura” dla słownika terminów literackich Franka Leentricchii i Terry’ego McLaughlina. Pytania te świadczyć miały o wyzbyciu się naiwnej postawy wobec literatury i o poważnym wzięciu pod uwagę jej związków z kontekstami społecznymi i kulturowymi. Lista pytań sporządzona przez Greenblatta zasługuje na przytoczenia również dlatego, że wiele z problemów tu zasygnalizowanych zachowuje też ważność w przypadku teorii kulturowej. Zdaniem inicjatora poetyki kulturowej należałoby więc pytać: 1. o typy zachowań kulturowych i modele praktyk kulturowych, za jakimi opowiada się dane dzieło literackie; 2. o przyczyny.atrakcyjności te'go d]zieła dla^ćż^MMkf rianfiaaajB^iSS i epoki; 3. o różnice między wartościami, którymi kieruje się aktualny czytelnik dzieła i wartościami po stronie których opowiada się samo to dzieło; C^rodzaje społecznych kontekstów rozumienia, od któ-rych uzależnione feśrpbwstanie i interpretacja danego dzieła; 5. o jawną lub ukrytą ewentualność ograniczania wolności myślenia jednostki lub ruchu społecznego przez dane dzieło/óTopoh, wiązanie zawartychw- dziele^któw^kcęptacji lub pdrzucęnia określonych-wartości- z szerszymi układami społecznymi⁴.)

Poetyka kulturowa w ujęciu Nowych Historystów - warto to jeszcze raz podkreślić - nie odrzucała analizy formalnej, styli-stycznej czy językowej, choć daleko ważniejsze było dla niej tro-pienj^ffieologicznych uwarunkowań praktyk dyskursywnych:

1

   R. Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1993, s. 17.

2

   G. Graff, Professing Literaturę, PMLA, May 1990, s. 386.

3

   S. Greenblatt, Towards a Poetic of Culture, w: New Historicism, ed. by H. A. Veeser, New York 1989, s. 13.

4

   S. Greenblatt, Culture, w: Critical Terms for Literary Studies, ed. by F. Leentricchia andT. McLanghlin, 2 edition, Chicago 1995, s. 226.