20676 skanuj0007

i»*a&^SltłW.&&ii<affŁ3i!ia^feMŁ&8^^------------------.,

pDcf&rn?/ >/ zorj

34 DESYGNAT

ne). D. przyjmują zazwyczaj —> postać wyrażeń opisowych, (np. „najwyższa góra/ świata”). D. bywają określone, nieokreślona i puste. D. określona spełnia następujący warunek: jeśli istnieje jej —» desygnat, to jestl on dokładnie jedenAPrzykladem D. określonej. są wyrażenia .jedyny twórca Pana Taaeusza”, „największy krasnoludek". D. nieokreślona może mieć dowolną liczbę desygnatów. Przykładem jest wyrażenie „mieszkanie® Europy”. D. pusta nie ma desygnatów. D. pustą może być D. określona, np. Jedyny polski pisarz epoki —■» romantyzmu" oraz nieokreślona, np. „koń ze skrzydłami a. Zgodnie 2 teorią sformułowaną przez B. Russella, sensowność D. w przeciwieństwie do nazw własnych, nie wymaga istnienia ich desygnatów, gdyż D. uzyskują właściwy —> sens dopiero w kontekstach zdaniowych. Zdama są, zgodnie z Russellem, interpretowane w następujący sposób. Zdanie „najwyższa/góra świata leży w Himalajach” zawierająceD. określoną „najwyższa góra świata”, znaczy tyle, co „pewien przedmiot jest najwyższą górą świata i leży w Himalajach, i żaden inny przedmiot nie jest najwyższą górą świata’/ Teoria Russella pozwala na wyjaśnienie, dlaczego zdania o postaci „a jest tożsame z b”,\ gdzie o i b to terminy jednostkowe o tych\samych desyg-natach, nie muszą fc/yć tautologiczne (—> tautologia). Umożliwia ona również uznanie za sensowne zdania/z —» podmiotami pustymi. Przykładowe —>/zdanie „Obecny król Francji jest łysy” należy w myśl teorii D. przefor-mułować na yzdanie „Pewien człowiek jest obecnym krplem Francji i jest łysy, i żaden inny człowiek nie jest obecnym królem Fran-'cji", które/jest sensownym (choć fałszywym) zdaniem/—* języka polskiego. [TB]\

DESYGNAT (lac. designatus - oznaczony) — przedmiot, o którym można prawdziwie orzec daną —» nazwę. [TB]

DETERMINIZM (lac. determinare - ograniczyć, wyznaczać) - 1) Pogląd, że każde —» zdarzenie jest wyznaczone przez swoją przyczynę i całokształt warunków na mocy praw przyrody (aspekt mitologiczny), a zatem, dysponując odpowiednią —-> wiedzą, można w zasadzie przewidzieć przyszły bieg zdarzeń (aspekt epistemologiczny). Można wyróżnić dwa rodzaje D.: a) D. ścisły, czyli jednoznaczny, który zakłada, że wszystkie prawa przyrody mają charakter jednoznaczny, a więc zarówno wyznaczanie zdarzeń jest jednoznaczne, jak i ich przewidywanie. W klasyczny i obrazowy sposób sformułował to P.S. Lap-lace; gdyby jakiś nadludzki umysł (nazwany demonem Laplace'a) znał położenia i prędkości wszystkich cząstek na świecie oraz działające na nie siły i potrafił zapisać i scalkować odpowiednie równania różniczkowe, przyszłość świata (a także jego przeszłość) stałaby przed nim otworem. Był to pogląd typowy dla fizyki klasycznej i —> materializmu me-chanistycznego (—> materializm dialektyczny nie zajmował tak zdecydowanego stanowiska). Późniejsza fizyka, zwłaszcza w XX w., wykazywała jednak, iż wiele -* zjawisk podlega tylko prawom statystycznym, czyli całokształt warunków wyznacza tylko —* prawdopodobieństwo zdarzenia i dlatego dokładne przewidywanie biegu zjawisk jest niemożliwe z przyczyn zasadniczych. Powstał wówczas b) D. statystyczny (zwany czasem ogólnym), według którego każde zdarzenie podlega prawom przyrody, bądź jednoznacznym, bądź też statystycznym, zawsze więc można, dysponując odpowiednią wiedzą, przewidzieć przynajmniej prawdopodobieństwo występowania zdarzenia. Większość uczonych i filozofów woli zaliczać ten pogląd do -» indeterminiz-mu. 2) Gdy chodzi o postępowanie człowieka, D. (zwany czasem psychologicznym lub etycznym) głosi, że jest ono całkowicie wyznaczone przez jego —* naturę psychofizyczną (—» osobowość) oraz całokształt warunków, bodźców, motywów, a zatem w pełni przewidywalne dla obserwatora dysponującego odpowiednią wiedzą. Pogląd ten nie pozostawia więc miejsca dla —> wolności woli. [WK]

DHARMA (sanskr. dhamia - prawo, powinność, ład, cnota, Atrybut) — w kulturze indyjskiej uniwersalna zasada USb norma o wielu zastosowaniach: kosnrojdgicznym, rytualnym, społecznym i, najczęściej spotykanym, etycznym. Jako aktywłfość moralna jest jedną z trzech form ( pdzostałe to anha - zabieganie o korzyść materialną i kama — angażowanie zmysłów)'działania człowieka. W odniesieniu

do —* jedno: związanych —»funkcją i $ zwą dziedzin ligią: -* him ich wyznawc

DIALEKTY tiki [techne]

—    wiedza o nego przez K światowej, n cego pryncy logii protest? tezy, że Bóg kiego rozum kie próby op do —* parad | wyrażenia ~ ujęcia Boga jest zabiegi t-Jedyną dróg nifestowanc: mu poptzez

DIALEKT"

-    sztuka dys min stosow; mowy i pre gumentacji sądów (—* y znawczej, a teorii rzecz; pisuje się -z Elei, któr dzenia spor zwałczanyc na wykazy’, —* zdania j Sztukę tę Jj Protagoras rakter spra’ czyli umiej na formulo cych za jak jących prze fistom, So rozmowy,) stawowych świat i ust: i cnotliwe;