22427 śod rodzinne

wyznaczają zadania realizowane przez wszystkich członków danej społeczności, przy czym każdy pełni role indywidualne oraz wykonuje związane z tym specyficzne zadania. Na przykład wszyscy uczniowie realizują zadania wynikające z roli społecznej ucznia. Niektórzy z nich podejmują ponadto specyficzne zadania związane z pełnioną funkcją przewodniczącego samorządu klasowego, członka organizacji młodzieżowej lub koła zainteresowań.

Rola społeczna łączy się z wzorem osobowym wytworzonym w^r o-kreślonym kręgu społecznym. Jak zaznacza F. Znaniecki, ,,mówiąc, że osobnik w kręgu społecznym odgrywa społecznie wyznaczoną «rolę osobistą», rozumiemy przez to, że krąg i on sam ujmuje i kształtuje jego osobę według pewnego uznanego typu czy wzoru osobowego, który to wzór jest narzucony mu i przyjęty przez niego jako indywidualna rola w danym kręgu. Znaczy to, że w każdym kręgu jest on taką właśnie osobą, za jaką go ma dany krąg i on sam siebie ma w tym kręgu, i jego postępowanie oraz postępowanie innych względem niego stosuje się do tego, jak w przekonaniu kręgu i jego własnym taka osoba postępować powinna i jak inni względem niej postępować powinni”.¹

Niektóre role społeczne są wyznaczone przez instytucje lub grupy, których członkiem jest dana osoba. Role społeczne mogą być również podejmowane spontanicznie. Jednostka je wtedy sama wybiera oraz wykonuje przyporządkowane im zadania bez presji oraz kontroli pochodzącej z zewnątrz. Pod wpływem oddziaływań wychowawczych może zachodzić internalizacja roli społecznej. Wyznaczona przez instytucję lub grupę, zostaje ona zaakceptowana przez członka grupy i jest wówczas traktowana podobnie jak własna, spontanicznie podjęta rola społeczna.

2. Środowisko rodzinne

L Rodzina stwarza bytowe warunki egzystencji jej członków oraz umożliwia zaspokojenie ich podstawowych potrzeb biologicznych. Wywiera również wpływ na rozwój umysłowy, społeczny, moralny dzieci i młodzieży, kształtowanie się ich osobowości, internalizację określonych wartości i norm postępowania. \

Niektórzy autorzy wyrażają pogląd, że wychowawczy wpływ rodziny w pierwszych latach życia dziecka wywiera decydujący wpływ na jego dalszy rozwój. Zgodnie z tym poglądem rodzina kształtuje zasadnicze właściwości psychiczne dziecka, które nie ulegają poważniejszym zmianom. Źródeł nieprzystosowania społecznego należałoby więc szukać w niekorzystnych wpływach środowiska rodzinnego w o-kresie dzieciństwa oraz w powstałych wówczas urazach i kompleksach^

Stanowisko takie reprezentują przedstawiciele psychoanalizy oraz zbliżonych do niej kierunków. Według Z. Freuda urazy doznane w o-kresie dzieciństwa są powodem zaburzeń neurotycznych nie tylko dzieci, lecz również młodzieży i ludzi dorosłych. Zdaniem A. Adlera rodzina wpływa na tworzenie się ,,stylu życia”, który ma być już ukształtowany u dziecka w wieku 4—5 lat. ,,Styl żyda” manifestuje • się w postawach przejawianych wobec osób z otoczenia oraz w sposobie reagowania na napotykane trudności..

Nie negując wpływu rodziny na rozwój psychospołeczny i kształtowanie się osobowości dziecka, należy zaznaczyć, że nie są one uzależnione wyłącznie od doświadczeń nabytych w rodzinie w pierwszych latach życia. Proces rozwoju zachodzi zarówno w okresie niemowlęctwa, wczesnego dzieciństwa i przedszkolnym, jak i w wieku szkolnym oraz okresie dorastania. Kształtowanie się osobowości jednostki zależy od lei doświadczeń osobistych oraz oddziaływań wychowawczych, którym podlega ona w różnych okresach życia. Na przebieg zwoju wpływa nie tylko rodzina. Ważne znaczenie mają również kontakty społeczne nawiązywane w szkole, udział w zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych, uczestnictwo w działalności organizacji dziecię-cych i młodzieżowych oraz różnych instytucji kulturalno-oświatowych.

W pierwszycR latach życia dziecka szczególnie ważną rolę odgrywa matka, zaspokajająca jego podstawowe potrzeby. Dba ona o dostarczenie dziecku pokarmu i ubrania, jest jego pierwszym rozmówcą i partnerem zabaw, darzy pieszczotą, chroni przed różnymi przykrościami i zagrożeniami.

Kontakty dziecka z matką wytwarzają model współżycia społecznego, który wpływa również na kontakty nawiązywane z innymi osobami. Jeśli matka zaspokaja potrzeby dziecka, jeśli darzy je życzliwością i miłością, to postawy takie mogą rzutować również na stosunek dziecka do innych osób.

F. Znaniecki Ludzie teraźniejsi, op. cit., s. 109.