24755 IMG!53

2SS Louisie

szy skodyfikował ateńskie prawa religijne; z tego baśnie okr muszą pochodzić wszystkie znane nam urywki praw dotycz ^ stowarzyszeń religijnych³².1 wreszcie restauracja tradycyjnych k czajów religijnych, związana z działalnością (w latach

konserwatywnego męża stanu, jakim byl Likurg, pociągnęła za s K poszerzenie oraz reorganizację kultu i finansowania nąjważnieis? u rytuałów ucztowania³³. W wyniku tego długiego procesu doszło do nie mai całkowitego wząjemnego przeniknięcia się instytucji obywatelskich i życia społecznego, wyrażąjącego się poprzez ucztę religijną. Wszelki grupy społeczne — publiczne lub prywatne — takie jak te cytowan w prawach Solona, zalatwiąją swoje sprawy, stosując model ateńskiego zgromadzenia, z urzędnikami, wnioskami i uchwałami na temat wewnętrznej organizacji lub na cześć „dobroczyńców”, z formalnymi procedurami rozliczeń finansowych (często wyrytymi w kamieniu)—tak jakby grupy te stanowiły miniaturę miasta w obrębie miasta.

Wielkie ludowe święta religijne obrazują złożoność tych stosunków w Atenach. Jedną z podstawowych liturgii (okresowych powinności bogatych Ateńczyków) była hestiasis, czyli obowiązek wydania uczty dla członków własnej fyle podczas Dionizjów lub Panatenajów. Wydaje się, że ofiary składane przez miasto dawały sposobność do wielkiego rozdawnictwa mięsa: podczas Dionizjów roku 334/333 zabito dwieście czterdzieści krów Dystrybucja była organizowana wedle demów na Keramejkosie, zapewne w pobliżu Fompejonu, u bram miasta, skąd wyruszały wielkie procesje; w miejscu tym odnaleziono resztki sal bankietowych i ślady publicznych uczt³⁴. Liturgia dotycząca posiłku dla całej fyle była prawdopodobnie częścią tej ceremonii, w której miasto zapewniało mięso, a zamożny obywatel resztę. Analogicznie spośród żon bogatych mężów wybierano dwie, które przewodniczyły kobiecemu świętu Tesmoforiów i zapewniały żywność na uczty organizowane w demach. Tak więc lud wymagał od bogatych, aby w ramach swoich obywatelskich obowiązków dostarczali rytualne posiłki tej części ciała wspólnotowego, do której należeli.

® Por. Ligasz, Przeciw Nikonrnhowi, 30.

³³ W kwestii reform Likurgs por. Schwenk, 1085; Humphreys, 1985.

& W kwestii Pompejonu jako miejsca uczt publicznych por. Hoepfner, ¹ 16-23.

rzlauńek i formy życia społecznego

289

_ł>^rr#)' ' _,

r' . powiek bogaty miał zapewnić rozrywki członkom swego

uczty weselnej. Ale „rytuały przejścia" obywateli ateń-jepi^u licowały się wokół fratra, w cyklu uczt związanych z pra-joóskim świętem Apaturiów. Kilku urzędników nadzorowało l iniało powinność dostarczenia części żywności; jednak mięso po-ijjjo z ofiar składanych przez ojców w imieniu synów. Apaturie v^dywaly trzy okazje ofiarne, które wyznaczały trzy etapy drogi lodego Ateńczyka ku dorosłości: meim związany z pierwszym wejś-w skład grupy, koureim wyznaczający osiągnięcie dojrzałości oraz pindha w chwili ślubu. Każdą z tych okoliczności świętowano ucztą wydaną dla członków fratrii i właśnie ta ceremonia zaświadczała o prawo-| jiocnośd aktu. W ten sposób rytuały i czynności interesujące z początku tylko grupę krewnych zostały przekształcone przez miasto w uniwersalną praktykę i posłużyły za kryteria legitymizacji obywatelstwa.

Opisywane przemiany wspólnego ucztowania w demokratycznych Atenach dowodzą długiego procesu polityzacji zwycząjów społecznych związanych z jedzeniem, zachodzącego w ramach ukształtowanej już polis. Widzimy tu po części rozwinięcie form istniejących wcześniej, a po części upowszechnienie zwycząjów uprzednio ograniczonych do pewnych klas i sytuacji.

Sfera prywatnego ucztowania istniała, rzecz jasna, dalej, zogniskowana wokół instytucji i rytuałów sympoąjonu. Był on nadal postrzegany jako element arystokratycznego stylu życia. W Osach Arystofanes przedstawi! Filokleona, demagoga nie znąjącego zasad stosownego zachowania się podczas sympozjonu — trzeba go na przykład uczyć, jak należy spoczywać na łożu i prowadzić kulturalną rozmowę. Bod koniec komedii wykaząje on przesadne prząjęcie biesiadą i jej rytuałem, do tego stopnia, że porywa fletnistkę i powraca do domu ścigany przez obywateli, rozwścieczonych szkodami, jakie po pijanemu wyrządził podczas kornos (Osy, 1131-1264,1292-1449).

Grupy arystokratów łączyły sympoąjony z działalnością polityczną, prowadzoną w swego rodząju klubach politycznych — heteriach (hetaireiai) — „służących wzajemnej pomocy przy procesach i wyborach” (TYikidydes, 8, 54). W znanych nam opisach demokratyczni mężowie stanu, tacy jak Perykles i Kleon, których władza opierała się na zgromadzeniu, wykazywali niechęć do sympoąjonów z uwagi na ich