24990 img800

Teun A. van Dijk

BADANIA

NAD DYSKURSEM

Czym jest dyskurs?

Niniejsze wprowadzenie ma dostarczyć szczegółowej odpowiedzi na dość proste pytanie, które zadaje większość osób, stykających się z pojęciem „dyskursu”, wszechobecnym zarówno w naukach humanistycznych i społecznych. jak też w mass mediach: „Czym właściwie jest dyskurs?”

Byłoby idealnie, gdyby wszystko, co wiemy na temat dyskursu, udało się zmieścić w jednej poręcznej definicji. Niestety, podobnie jak w przypadku takich pokrewnych pojęć, jak „język”, „komunikacja”, „interakcja”, „społeczeństwo” i „kultura”, również „dyskurs” jest nieuchronnie kategorią rozmytą. Jak to często bywa z pojęciami, które oznaczają złożone zjawiska, dopiero cała dyscyplina - w tym wypadku zaś nowa dyscyplina, leżąca na skrzyżowaniu tradycyjnych podziałów, zwana analizą dyskursu, dostarcza pełnej definicji takich fundamentalnych kategorii.

Musimy jednak ustalić jakiś punkt wyjścia, a zwykle zaczynamy od zwięzłej i ogólnej charakterystyki zjawiska badanego w danej dziedzinie. To właśnie będzie celem niniejszego omówienia. Dalsze szczegóły i informacje dotyczące różnych obszarów analizy dyskursu zostaną zaś podane w kolejnych rozdziałach. Po zreferowaniu głównych właściwości dyskursu pokrótce naszkicuję rozwój dyscypliny i sformułuję kilka podstawowych założeń, przyjmowanych przez większość współczesnych kierunków analizy dyskursu. W pewnym sensie zatem rozdział ten stanowi wstęp do wprowadzeń, wypełniających resztę książki.

Od wiedzy zdroworozsądkowej do teorii

Zanim przejdziemy do bardziej teoretycznego opisu, jaki chcielibyśmy znaleźć w ramach analizy dyskursu, omówimy pokrótce zdroworozsądkowe pojęcie „dyskursu”, znane z potocznej komunikacji i ze słownika. W takim kontekście termin „dyskurs” odnosi się zwykle do języka w użyciu, do publicznych wystąpień lub też - ogólniej - do języka mówionego oraz

9