17002 Werbalna8

Rozdział 1 1

Dyskurs

11.1. CZYM JEST DYSKURS?

Pojęcie dyskursu stało się w ostatnich latach bardzo modne. Rozumienie tego lerminu zależy w znacznym stopniu od dziedziny, która się nim posługuje. W tej książce przyjmujemy następujące określenie dyskursu:

Jest on całością złożoną z co najmniej dwóch wypowiedzi, która ma swój początek i koniec. Cechuje się spójnością, to znaczy kolejne wypowiedzi są ze sobą powiązane. Minimalną jednostką dyskursu jest para przyległa, np. pytanie-odpo-wiedź. Przyjmujemy też, że może mieć on formę konwersacyjną lub tekstową.

Różni autorzy wyodrębniają jeszcze inne formy i podziały dyskursu. Tak np. główny teoretyk w zakresie badań nad dyskursem Teun van Dijk (1998/2001) podkreśla wieloznaczność tego pojęcia. W znaczeniu ogólnym traktuje dyskurs jako „zdarzenie komunikacyjne”, a dalsza specyfikacja tego „zdarzenia” wymaga odpowiednich określeń: np. „dyskurs medyczny”, „dyskurs polityczny”. Kiedy dotyczy pewnego systemu idei czy poglądów (np. „dyskurs neoliberalizmu”), bywa określany jako „odmiana światopoglądowa dyskursu” (s. 12.). Przykładami dyskursu są: rozmowa, opowiadanie, lekcja szkolna, wykład, sesja parlamentarna, rozprawa w sądzie itp.

Pokrewnym pojęciem jest tekst, który definiowany bywa jako zjawisko językowe wielozdaniowe, stanowiące całość informacyjną i mające wewnętrzną strukturę: początek, rozwinięcie i zakończenie (Mayenowa, 1974). Grace Wales Shu-gar (1993) proponuje rozróżnienie tych dwóch terminów - dyskurs i tekst - w taki sposób, aby dyskurs traktować jako czynność, której wynikiem jest tekst (analogicznie do tańczenia i tańca czy myślenia i myśli - rozróżnienie uczynione przez Kazimierza Twardowskiego w pracy O czynnościach i wytworach, 1927).

Nasuwającym się dalszym rozróżnieniem jest przyjęcie podziału na dyskurs mówiony i tekst pisany. Jednakże taki podział jest przez wielu autorów zajmujących się dyskursem odrzucany. Dyskurs może przybrać zarówno formę mówioną, jak i odpowiadającą jej formę pisaną (por. podział komunikacyjnych wzorców dyskursywnych mówionych i pisanych, dokonany przez Herberta Clarka, a przedstawiony w tabeli 6. w rozdziale 10.). Podobnie tekst; poza częstszym zapewne użyciem zbitki słownej „tekst pisany”, możemy przecież powiedzieć: „Nie mów 161